Staatskas loopt jaarlijks 2 miljard euro mis

Belasting inkoop eigen aandelen levert meer op dan verwacht

Vorig jaar besloot de Tweede Kamer om de inkoop van eigen aandelen te gaan belasten. Het huidige kabinet wil de inkoop van eigen aandelen weer vrij te stellen van belasting, mede gebaseerd op een berekening van het CPB. Nieuw onderzoek laat zien dat, in tegenstelling tot die eerdere berekeningen, de overheid met deze belastingvrijstelling niet 800 miljoen euro, maar minimaal 2,0 miljard euro per jaar laat liggen (gebaseerd op de periode 2021-2023).

Het CPB baseert zich op een dataset van het Financieele Dagblad (30 november 2022)(opens in new window) . Die dataset was destijds weliswaar de beste die beschikbaar was, maar niet specifiek genoeg om een nauwkeurige inschatting te maken over de herkomst van de aandeelhouders. Die informatie is cruciaal om een nauwkeurige inschatting te maken van (het verlies van) de inkomsten voor de staatskas.

SOMO maakte voor de herberekening gebruik van een dataset van alle 144 inkoopprogramma’s van 70 bedrijven die in Nederland belastingplichtig zijn. Per bedrijf is tevens de herkomst van de aandeelhouders geanalyseerd, waardoor er een betere inschatting gemaakt kon worden hoeveel de dividendbelasting extra kan bijdragen aan de Nederlandse staatskas.

Omdat het aandeel belastingplichtige buitenlandse investeerders voor deze bedrijven (79%) significant hoger ligt dan eerder aangenomen, liggen de belastinginkomsten ook veel hoger dan eerder gedacht. Binnenlands dividend wordt namelijk verrekend met de inkomensbelasting en valt weg, maar het meeste buitenlands dividend leidt direct tot extra inkomsten voor de Nederlandse overheid.

Achtergrond raming en methodologie

Voor de herberekening volgen we grotendeels dezelfde methode als het CPB en het ministerie van Financiën in hun drie ramingen. De eerste raming is gemaakt voor een amendement, ingediend op 4 oktober 2023(opens in new window) , waarbij de belasting op de inkoop van eigen aandelen diende als dekking om het minimumloon te verhogen.

Dit amendement volgde op een onderzoek van de staatssecretaris van Financiën(opens in new window) , waarin de belasting op de inkoop van eigen aandelen kwalitatief besproken is. De tweede raming komt uit de Voorjaarsnota 2024, met een gedetailleerde beschrijving in de lijst van vragen en antwoorden(opens in new window) . De derde raming is een doorrekening (opens in new window) van het coalitieakkoord waarin het CPB heeft ingeschat dat het doorzetten van deze belastingvrijstelling neerkomt op 800 miljoen euro per jaar aan misgelopen staatsinkomsten.

De basis: 144 inkoopprogramma’s ter waarde van 69,4 miljard euro

De eerdere berekening van het CPB en het ministerie van Financiën is gebaseerd op jaarlijkse totaalcijfers van het Financieel Dagblad (zie bijvoorbeeld de artikelen geschreven op 30 november 2022(opens in new window) , 8 maart 2023(opens in new window) en 22 september 2023(opens in new window) ).

De nieuwe herberekening is gebaseerd op de dataset van LSEG Refinitiv(opens in new window) , waar we alle in Nederland beursgenoteerde bedrijven die níet in Nederland belastingplichtig zijn, handmatig hebben uitgefilterd.

In totaal zijn voor deze periode (2021-2023) 70 bedrijven geïdentificeerd die via 144 inkoopprogramma’s voor 69,4 miljard euro aan aandelen hebben teruggekocht én die belastingplichtig zijn in Nederland.

Het inkopen van eigen aandelen is alleen weggelegd voor de grotere beursgenoteerde bedrijven. Zo keerde bijvoorbeeld ING via deze constructie in 2023 ruim 3,5 miljard euro belastingvrij uit aan haar aandeelhouders.

De berekening: 15% belasting over de meerprijs

Voor de herberekening volgen wij dezelfde methodologie als beschreven in het “Onderzoek inkoopfaciliteit beursfondsen”. Het is belangrijk om te vermelden dat de heffing niet over het hele bedrag van het aandeel gaat. De belasting gaat alleen over het verschil tussen de inkoopprijs en de waarde waarvoor het aandeel op de balans staat.

Een voorbeeld: ING kocht in 2023 eigen aandelen voor ongeveer €12 per stuk, terwijl ze op dat moment voor ongeveer €4 per stuk op de balans stonden. Er wordt dan 15% belasting geheven over het verschil, dus over €8 per aandeel. Er wordt géén belasting geheven als de inkoopprijs onder de balanswaarde ligt, zoals bijvoorbeeld voor Just Eat het geval was. Dit bedrijf kocht in 2023 eigen aandelen in voor €10 per aandeel, terwijl ze op de balans voor €60 per stuk stonden.

Gedragseffecten bij invoeren van belastingen

Bij het invoeren van belastingen treden er altijd zogenaamde gedragseffecten op. Bedrijven en aandeelhouders maken andere keuzes wanneer overheden (belasting)maatregelen veranderen. Na het invoeren van deze belasting op de inkoop van eigen aandelen zullen er drie dingen gebeuren:

• een gedeelte van de inkoopprogramma’s zal worden doorgezet,
• een gedeelte zal worden vervangen door dividendbetalingen,
• en een gedeelte zal worden stopgezet.

Dividendbelasting verrekenen met vennootschapsbelasting?

Indien een bedrijf dividend gaat uitkeren in plaats van aandelen inkopen, dan kunnen alleen dividendstromen naar buitenlandse aandeelhouders leiden tot extra inkomsten voor de Nederlandse staatskas. Dit komt doordat de dividendbelasting voor binnenlandse aandeelhouders wordt verrekend met de vennootschapsbelasting, en daardoor wegvalt. Ook buitenlandse aandeelhouders met een aanmerkelijk belang (bezit van 5% of meer van de aandelen) kunnen dit verrekenen.

In het berekenen van de extra inkomsten is het daarom belangrijk te weten wat het aandeel buitenlandse investeerders is. In het eerdere totaalbedrag van het Financieel Dagblad was het niet mogelijk dit deel te kennen. De vooronderstelling (opens in new window) van het ministerie van Financiën was daarom dat “een aanzienlijk deel hiervan zal worden verrekend in de inkomstenbelasting en de vennootschapsbelasting”. Dit leek eind 2023 een valide aanname.

Met de LSEG Refinitiv-database is het nu mogelijk om de herkomst van aandeelhouders te traceren, en zo per bedrijf te bepalen welk gedeelte in buitenlandse handen ligt. Dat blijkt voor deze set bedrijven significant hoger dan eerder gedacht.

Uit de LSEG Refinitiv-dataset blijkt dat gemiddeld bijna 80 procent van de aandelen voor de bedrijven die aandeleninkoopprogramma’s hebben in buitenlandse handen ligt, variërend van 6,8 procent bij ForFarmers tot 99,9% bij Airbus.

2,0 miljard netto na gedragseffecten

Het is realistisch om aan te nemen dat, in geval van een heffing, ongeveer 30 procent van de inkoopprogramma’s wordt doorgezet en de rest verschuift naar een dividenduitkering of stopt. Deze aanname ligt in lijn met de inschatting van het CPB en het ministerie van Financiën die inschat dat een significant gedeelte van de dividendstromen wegvalt en dit bedrag daardoor grotendeels komt uit het doorzetten van inkoopprogramma’s.

De verschuiving naar de uitkering van dividend leidt in de aannames van het ministerie van Financiën niet tot significante opbrengsten voor de staatskas, omdat een aanzienlijk deel hiervan wordt verrekend. Dit leidt tot een gemiddelde opbrengst voor de staatskas van 878 miljoen euro per jaar (gebaseerd op de periode 2021-2023).

Het effect van de verschuiving naar dividendbetaling is echter veel groter dan eerder ingeschat, door het hoge aandeel buitenlandse aandeelhouders. Om te berekenen wat de inkomsten voor de Nederlandse overheid zouden zijn, gaan we ervan uit dat ongeveer de helft van de inkoopprogramma’s omgezet wordt (en dus dat 35% van de inkoopprogramma’s zullen stoppen of verhuizen). In dat geval bedragen de inkomsten voor de staatskas gemiddeld 1,12 miljard per jaar extra (periode 2021-2023). En zouden de totale inkomsten uitkomen op ruim twee miljard euro per jaar.

De aantrekkingskracht van Nederland

Het is echter denkbaar dat een nog groter deel van de inkoopprogramma’s in Nederland blijft. Bedrijven zijn fiscaal gevestigd in Nederland vanwege tal van voordelen. Ook bedrijven die weinig materiële binding hebben met Nederland genieten van de mogelijkheid om inkomsten uit royalty’s, dividend en rente van buitenlandse entiteiten fiscaal voordelig te verschuiven.

Een voorbeeld van zo’n bedrijf is corona testkit-producent Qiagen die in Nederland sinds 2010 voor miljoenen euro’s aan belasting heeft ontweken dankzij de vele fiscale voordelen die Nederland biedt. Het is aannemelijk dat dit bedrijf in Nederland gevestigd zal blijven, ook als het kabinet de inkoop van eigen aandelen belast.

Stel dat van de verschoven inkoopprogramma’s niet de helft maar 90 procent omgezet wordt in dividendbetalingen, dan zou de totale jaarlijkse som van misgelopen opbrengsten 2,9 miljard euro bedragen. Het bedrag van 2,0 miljard euro lijkt hierdoor een ondergrens.

De onderliggende data zijn op aanvraag beschikbaar voor journalisten en medeonderzoekers.

In alfabetische volgorde gaat het om de volgende bedrijven:

ABN Amro Bank NV, Aegon Ltd, Airbus SE, Akzo Nobel NV, Alfen NV, AMG Critical Materials NV, Arcadis NV, argenx SE, Ariston Holding NV, ASM International NV, ASML Holding NV, ASR Nederland NV, Basic Fit NV, BE Semiconductor Industries NV, Brunel International NV, Cementir Holding NV, CM.com NV, Ctp NV, Davide Campari Milano NV, Dsm BV, Ebusco Holding NV, Envipco Holding NV, Euronext NV, Exor NV, Ferrovial SE, Flow Traders Ltd, ForFarmers NV, Heineken Holding NV, IMCD NV, ING Groep NV, Iveco Group NV, JDE Peets NV, Just Eat Takeaway.com NV, Koninklijke Ahold Delhaize NV, Koninklijke BAM Groep NV, Koninklijke KPN NV, Koninklijke Philips NV, Koninklijke Vopak NV, Lastminute.com NV, LAVA Therapeutics NV, Merus NV, MFE Media for Europe NV, Navstone SE, Nepi Rockcastle NV, NN Group NV, NX Filtration NV, NXP Semiconductors NV, OCI NV, PB Holding N.V., Playa Hotels & Resorts NV, Pluxee NV, PostNL NV, PPHE Hotel Group Ltd, Prosus NV, Qiagen NV, Randstad NV, RHI Magnesita NV, Robeco Sustainable Global Stars Equities Fund NV, Rolinco NV, SBM Offshore NV, Signify NV, Stellantis NV, STMicroelectronics NV, TKH Group NV, TomTom NV, Trivago NV, Van Lanschot Kempen NV, Wolters Kluwer NV, X5 Retail Group NV, Yandex NV.

Q&A:

Waarom werd deze maatregel in 2023 afgeschaft?

Eind 2023 werd een belangrijk amendement aangenomen: het minimumloon zou omhoog gaan. Een deel van de dekking hiervoor zou komen uit het belasten van de inkoop van eigen aandelen. Het amendement werd door een meerderheid van de Tweede Kamer aangenomen(opens in new window) .

Nu hebben de regeringspartijen nu besloten beide maatregelen terug te draaien. Het minimumloon wordt níet verhoogd, en beursgenoteerde bedrijven kunnen nog steeds belastingvrij geld uitkeren aan hun aandeelhouders via de inkoop van eigen aandelen. Uit dit nieuwe onderzoek blijkt dat het handhaven van deze belastingvrijstelling waarschijnlijk veel meer kost dan eerder was ingeschat.

Hoe realistisch zijn deze bedragen?

We volgen de methodologie van het CPB, toegelicht in het “Onderzoek inkoopfaciliteit beursfondsen”(opens in new window) . Het is realistisch om aan te nemen dat, in geval van een heffing, ongeveer 30 procent van de inkoopprogramma’s wordt doorgezet en de rest verschuift naar een dividenduitkering of stopt. Deze aanname ligt in lijn met de inschatting van het CPB en het ministerie van Financiën die inschat dat een significant gedeelte van de dividendstromen wegvalt en dit bedrag daardoor grotendeels komt uit het doorzetten van inkoopprogramma’s.

De verschuiving naar de uitkering van dividend leidt in de aannames van het ministerie van Financiën niet tot significante opbrengsten voor de staatskas, omdat een aanzienlijk deel hiervan wordt verrekend. Dit leidt tot een gemiddelde opbrengst voor de staatskas van 878 miljoen euro per jaar (gebaseerd op de periode 2021-2023).

Het effect van de verschuiving naar dividendbetaling is echter veel groter dan eerder ingeschat, door het hoge aandeel buitenlandse aandeelhouders. Om te berekenen wat de inkomsten voor de Nederlandse overheid zouden zijn, gaan we ervan uit dat ongeveer de helft van de inkoopprogramma’s omgezet wordt (en dus dat 35% van de inkoopprogramma’s zullen stoppen of verhuizen). In dat geval bedragen de inkomsten voor de staatskas gemiddeld 1,12 miljard per jaar extra (periode 2021-2023). En zouden de totale inkomsten uitkomen op ruim twee miljard euro per jaar.

Hoe profiteren aandeelhouders als een bedrijf zijn eigen aandelen inkoopt?

Het inkopen van eigen aandelen is op dit moment dé manier voor beursgenoteerde bedrijven om belastingvrij geld uit te keren aan aandeelhouders. Door de inkoop van aandelen wordt het aantal aandelen lager, waardoor de winst per aandeel stijgt. Doordat de koek in minder stukjes wordt gedeeld, stijgt de prijs per aandeel. Deze winstuitkering is in Nederland belastingvrij. Niet-beursgenoteerde bedrijven kunnen hun aandeelhouders op deze manier niet belonen, omdat ze alleen dividend uitkeren. Daar wordt 15% belasting over geheven.

Waar betalen bedrijven precies belasting over?

Het bedrijf betaalt alleen belasting over de meerwaarde van de aandelen (de grondslag). Stel dat een bedrijf voor 5 euro aandelen heeft uitgegeven en deze later terugkoopt als ze 25 euro waard zijn. In dat geval betaalt het bedrijf over de meerwaarde van 20 euro per aandeel een dividendbelasting van 15 procent.

Soms ligt het bedrag waarop aandelen worden teruggekocht lager, bijvoorbeeld in het geval van Just Eat, dat geen belasting hoefde af te dragen. De hoogte van de belasting die betaald moet worden op de inkoop van de eigen aandelen varieert dus per bedrijf.

Wat doen andere landen?

Het principe achter deze Nederlandse heffing is, dat je belasting betaalt over de meerwaarde van het aandeel. In de meeste landen(opens in new window) ligt de belasting echter bij de investeerder. De VS kent bijvoorbeeld de “capital gains tax”. Die geldt bij elke aandelentransactie, waarbij de koper belasting betaalt over de waardestijging van het aandeel. De VS heeft ook een directe belasting(opens in new window) bij de inkoop van eigen aandelen van 1 procent specifiek voor het bedrijf, mede om deze optie iets minder aantrekkelijk te maken. Frankrijk is ook van plan om zo’n belasting in te voeren(opens in new window) , maar hoe die er precies uit komt te zien is nog onduidelijk.