‘Doorbreek de macht van de Griekse elites’

Verruiming van het eurogarantiefonds om Griekenland te redden heeft alleen zin als je de macht van de Griekse elites breekt.

De euroleiders maken zich op voor hun zoveelste ‘definitieve’ antwoord op de eurocrisis. Na de bankiers bepleiten nu ook de Chinezen en Amerikanen, ja werkelijk iedereen om wiens geld het niet gaat, een verveelvoudiging van het eurogarantiefonds (EFSF). Ook Ronald Plasterk bepleit ‘een noodfonds met voldoende vuurkracht’ (Opinie & Debat in de Volkskrant van 30 september). Daarmee lijkt een meerderheid in het parlement verzekerd.

Apocalyptische scenario’s

Plasterk schermt met de apocalyptische scenario’s die we al kennen van De Jager: Griekenland als de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers, maar dan ‘in het hart van Europa’. Zijn conclusie: ‘je moet dergelijke risico’s niet willen nemen.’

Daar heeft Plasterk natuurlijk gelijk in. Het risico van een Grieks bankroet willen we niet nemen. Tegelijk geeft hij zelf toe dat we er niet aan ontkomen. Dat rekent hij uit ‘op de achterkant van een postzegel’. Plasterk wil alleen pas over een of twee jaar afschrijven op de Griekse schulden, als op de markten de rust weer een beetje is weergekeerd.

Banger

De angst voor een afschrijving op de Griekse leningen is begrijpelijk, zeker met de huidige hypernerveuze markten. De vraag is alleen of we niet nog veel banger moeten zijn voor de weg die de euroleiders in dreigen te slaan. Die tonen namelijk niet de ‘Europese vastberadenheid’ en ‘eensgezinde daadkracht’ waar Plasterk hen toe oproept. Het is meer een scenario van ‘voortmodderen in de hoop dat de storm over zal waaien’. En ja, wie weet? Maar erg waarschijnlijk is het niet. Het echte Griekse probleem wordt namelijk niet benoemd, laat staan aangepakt.

Dat probleem is dat in de Griekse samenleving niet talent en inzet, maar afkomst en relaties je plek bepalen. Nu is geen enkele samenleving helemaal meritocratisch of nepotistisch. Maar Nederland is overwegend meritocratisch en Griekenland is sterk nepotistisch. Macht en eigendom zijn zo sterk geconcentreerd dat de heersende elites hun positie telkens weten te consolideren. De Grieken hebben bij verkiezingen de keuze: laten we ons de komende jaren door de hond bijten of toch liever door de kat?

Zolang dit nepotisme niet wordt teruggedrongen, zal de Griekse economie niet in staat zijn welke schuld dan ook af te betalen. Al schelden we alle Griekse schuld kwijt, de volgende dag zullen ze weer nieuwe leningen aangaan waarvan even zeker is dat ze ook die niet zullen terugbetalen. De banken kunnen die Griekse leningen op de balans plaatsen met een risicoweging van nul, precies volgens de onlangs aangescherpte regels. Daardoor hoef je voor Griekse leningen geen eigen vermogen opzij te zetten. Het levert boekhoudkundig wel een mooi rendement en dito bonus.

Knappe bankier die daar nee tegen zegt. En raad eens wie mag opdraaien voor de volgende reddingsoperatie voor de banken of Griekenland? Om met Plasterk te spreken: ook dat moeten we niet willen. Garant staan voor structureel zwakke economieën door een verhoging van het eurogarantiefonds maakt de toekomstige problemen groter, niet kleiner. Het is het bekende recept, en zeker geen doorbraak. Politici laten zich leiden door dezelfde sentimenten die ertoe leidden dat Griekenland, zonder aan de criteria te voldoen, tot de euro werd toegelaten. Ze sluiten de ogen voor de structurele problemen van het land.

Bekommeren

Griekenland in ruil voor schuldkwijtschelding uit de eurozone ‘laten’ stappen verlost ons van een toekomstige financiële last. Het betekent wel dat we de Griekse middenklasse alleen laten in zijn strijd om het eigen land. Er valt echter veel voor te zeggen ons te bekommeren om het welzijn van de Griekse bevolking, zelf het grootste slachtoffer van de bestuurlijke puinhoop in het land. Een ineenstortend Griekenland in de van oudsher explosieve zuidoosthoek van Europa is in niemands belang.

De Griekse middenklasse wil best zoals elke andere Europeaan belasting betalen. Maar de gemiddelde Griek is er begrijpelijkerwijze niet van gediend om dat te doen aan een staat die dat geld rechtstreeks in de zakken van familie en vrienden laat verdwijnen. De euro’s die de laatste jaren binnenstroomden, hebben het Griekse volk rustig gehouden. Iedereen kreeg wat, en de echt ambitieuze jongeren vertrokken in stilte. Nu loopt de spanning op. Het bieden van ‘meer’ euro’s zal de noodzakelijke sociale strijd enkel uitstellen.

Beter is het voluit de kant van het Griekse volk te kiezen. Dat is tot nu toe niet gebeurd, de elite heeft zichzelf ontzien en de last op de goedbedoelende Grieken afgewenteld. Dat kon de elite doen omdat de troika van EU, ECB en IMF zich niet te veel wil bemoeien met de gemaakte keuzes. De afspraak dat de lasten eerlijk zouden worden verdeeld is daardoor een dode letter gebleven.

Hakmes

Die terughoudendheid moet de trojka laten varen. Is het geen mooie Europese gedachte om de democratie nu terug te brengen naar de bakermat van diezelfde democratie. Dat vergt een ingrijpender overdracht van Griekse soevereiniteit dan nu wordt besproken. Doen we dat niet, dan zullen de bezuinigingen nooit terecht komen waar ze horen, bij de baantjes en privileges van de elites die nu bepalen waar het hakmes terecht komt. Zonder het doorbreken van de macht van de Griekse elites is geen oplossing mogelijk. Helaas mist dit element steevast in de sixpacks en eurovisies die in hoog tempo worden gelanceerd.

Athene is geen Bagdad, maar laten we ons geen illusies maken over hoe moeilijk het is een goed werkende democratie op te tuigen. Het is echter wel een noodzakelijk element in elke oplossing voor dit Griekse drama. Tegen de theatertraditie in is een happy end nog altijd mogelijk. Het vereist wel nog heel wat ‘Europese vastberadenheid’, ‘eensgezinde daadkracht’ en vooral: realiteitszin.

Rens van Tilburg is senior researcher bij SOMO en columnist voor vk.nl
Deze column stond op 4 oktober 2011 in De Volkskrant