Het duurzame mobieltje bestaat niet

Veel mensen willen best een bijdrage leveren aan een betere wereld, maar ze weten niet precies hoe. De houding ‘vertel ons dan maar wat we moeten kopen’ werkt niet, want simpele oplossingen zijn er vaak niet.

De iPhone komt met een nieuwe applicatie die het consumenten makkelijk moet maken om te bepalen of producten die ze kopen duurzaam en onder sociaal goede omstandigheden zijn gemaakt. Door de barcode van een product te scannen of door de naam van het product in te typen, ziet de kritische consument direct alle informatie die hij nodig heeft.

Toen ik dit bericht hoorde dacht ik meteen, welke beoordeling zou de iPhone zelf krijgen? Maar de online consumentengids GoodGuide.com die de applicatie ontwikkelde, geeft geen informatie over elektronica. Jammer, want ik vraag me af of de gebruikers van de iPhone weten onder welke omstandigheden hun smartphone is geproduceerd. Het productieproces van elektronica is namelijk bijzonder ondoorzichtig en complex. Gemiddeld leveren vele tientallen fabrieken onderdelen voor de productie van één mobieltje.

Zelf heb ik ook geen idee wie mijn mobieltje heeft gemaakt. Er staat wel Sony Ericsson op, maar dat bedrijf blijkt mijn mobieltje amper in handen gehad te hebben voordat ik ‘m in de winkel kocht. Minder bekende fabrikanten als Quanta, Compal, Flextronics en Wistron hebben in werkelijkheid het hele productieproces van elektronica van ontwerp tot aan het testen in handen. Andere bedrijven leveren onderdelen, zoals Giant Wireless Technology dat Bluetoothadaptors maakt. Het bedrijf heeft 5500 arbeiders in dienst in diverse fabrieken in het zuiden van China. Een van de arbeiders is Zhang Hui, een trotse vrouw van 23 jaar. Zij is blij dat ze werk heeft gevonden in de exportindustrie, maar ze is minder gelukkig met de werkomstandigheden. ‘De hele dag door solderen is saai’, zegt ze.

‘Mijn werk is het oranje en het gele draadje in minder dan drie seconden aan elkaar vast solderen. Het weigeren van overwerk of afwezigheid wordt gestraft met een boete van drie onbetaalde werkdagen.’

Zwak en duizelig
In Shenzhen (Zuid-China) ligt het minimumloon rond de honderd euro per maand, wat neerkomt op 0,55 eurocent per uur. Het minimumloon is voor de arbeiders tegelijk het hoogst haalbare loon. De kosten van voedsel en ander levensonderhoud, laat staan de kosten voor scholing van kinderen of zorg voor andere familieleden blijken dan ook vele malen hoger dan wat de arbeiders verdienen in 174 uren reguliere werktijd per maand.
Overwerk is voor Zhang Hui noodzakelijk om de eindjes aan elkaar te knopen. In het piekseizoen werkt ze soms 180 uren per maand extra. Maar hoewel ze liever meer verdient, minder lange dagen maakt en meer vrije dagen heeft, staan de onredelijk hoge targets haar het meest tegen. ‘Op een dag haastte ik me tijdens de pauze naar de meest dichtstbijzijnde apotheek om wat medicijnen te halen. Ik voelde me erg zwak en duizelig’, vertelt Hui. ‘Ik probeerde stiekem de bijsluiter te lezen om uit te zoeken of ik een of twee pillen moest innemen. Direct had de productiemanager in de gaten dat mijn handen even niet bewogen. Ze zei dat ik maar deed alsof ik ziek was. Ik voelde me verschrikkelijk. Ik wist dat het productieschema onder druk stond en de quota die nacht gehaald moest worden, maar ik was echt ziek!’

Gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel
Verhalen als die van Zhang Hui zijn niet nieuw in de exportindustrie in Azië en Latijns-Amerika. Ondanks het feit dat sommige leveranciers hun beleid en werkmethoden verbeterden en verscheidene elektronicafabrikanten pogingen ondernamen om controle uit te oefenen op de arbeidsomstandigheden, zijn de arbeidsomstandigheden in de fabrieken nauwelijks verbeterd. Waarom zijn de maatregelen zo ineffectief? Voor een belangrijk deel komt dat door de machtsverdeling in de productieketen. Een manager van een grote Chinese elektronicafabriek legt het uit. ‘Inkopers en consumenten willen lage prijzen. Dus moeten wij de prijs van onze producten elk jaar met vijf procent naar beneden bijstellen om ze nog te kunnen verkopen. Het is moeilijk om sociale en milieuprogramma’s uit te voeren als de verkoopprijs daalt en de kosten stijgen.’

De inkopers zijn bijvoorbeeld merken als Nokia en Samsung. Zij wijzen op het gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel bij veel toeleveranciers. ‘Wij hebben gedragscodes opgesteld waaraan onze toeleveranciers moeten voldoen en geven trainingen om ze te helpen de verwachtingen waar te maken’, zegt John Plyler, manager Verantwoord Ondernemen van Motorola, om aan te tonen dat het aan de fabrikanten is om het stokje over te nemen.

In de tang
Veel elektronicamerken gaan ervan uit dat hun toeleveranciers gedragscodes zonder meer opvolgen en uitbreiden naar de toeleveranciers lager in de productieketen. Maar de Aziatische fabrieksmanagers lachen om dat idee. ‘Ons bedrijf is groot genoeg om enkele verbeteringen door te voeren, maar onze toeleveranciers niet. Ze moeten tegen ons liegen dat ze aan de normen voldoen of hun fabrieken naar bijvoorbeeld Vietnam verplaatsen waar het nog goedkoper produceren is’, aldus een Chinese manager.

Het principe van uitbesteding van productie aan gespecialiseerde bedrijven in verafgelegen landen werkt de vooruitgang tegen, zolang inkopers bij de keuze van hun toeleverancier vooral op de prijs letten. In contracten wordt tot op de laatste cent onderhandeld. Ook worden er harde garanties gesteld voor het op tijd leveren van de producten.

Wat het resultaat is voor de lonen, toont onderzoek van LG, de Koreaanse elektronicaproducent, aan. Het bedrijf heeft uitgerekend dat de loonkosten van zijn mobieltjes 1,2 procent van de totale kosten bedragen wanneer de fabrieken in eigen beheer produceren. Van de mobieltjes waarvan de productie is uitbesteed, gaat 0,6 procent op aan loonkosten. Waar is de overheid in dit verhaal, vraag ik Cecile Tuico van het Workers Assistant Center op de Filippijnen? ‘De overheid staat buitenspel’, is het korte antwoord. En daar is een reden voor. De overheid in landen waar de elektronica-industrie is gevestigd, is bang om door te veel maatregelen de bedrijven het land uit te jagen. Ze zijn voorzichtig met het ondertekenen en ratificeren van internationale verdragen, het te streng maken van nationale wetten en investeren niet in adequate controlemechanismen.

Zeker nu het economisch tegenzit, zijn overheden uiterst flexibel met het toepassen van wetten die milieu en arbeiders zouden moeten beschermen, verzucht Jenny Chan van de studentenorganisatie SACOM in Hong Kong die strijdt tegen misdragingen van bedrijven. ‘De lokale overheid wil de buitenlandse investeringen veiligstellen en is nu sneller geneigd concessies te doen aan het minimumloon en controleert minder streng op de naleving van arbeidswetten, waardoor de bescherming van arbeiders en milieu niet kan worden gegarandeerd.’ Met andere woorden, fabrikanten, inkopers en overheden houden elkaar in de tang. Iedereen wijst naar elkaar waardoor de dieper gelegen oorzaken van arbeidsschendingen niet worden weggenomen. Makkelijk te consumeren oplossingen als de applicatie op de iPhone doet vermoeden, en hoe sympatiek ook, bestaan dus niet. Het ‘consumeren van de oplossing’ moet dan ook niet centraal staan, maar de bewustwording van de eigen invloed.

Duurzaam zijn, hoe moeilijk is dat?
onzeWereld publiceert de komende nummers een reeks artikelen over de dilemma’s waar bedrijven, overheden en burgers tegenaan lopen als ze duurzaam willen zijn. De serie is gebaseerd op het boek Het onzichtbare label dat journalist Evert-jan Quak schreef in opdracht van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) en dat op 9 september, de dag van de duurzaamheid, wordt gepresenteerd door uitgeverij KIT Publishers.

Praktische tips op juistnu.nl
Naast Het onzichtbare label verschijnen elke maand digitale dossiers op juistnu.nl, boordevol praktische tips. In september opent als eerste het dossier elektronica. Op negen september, de dag van de duurzaamheid en de presentatie van het boek, start op OneWorld.nl de estafetteblog ‘Wat is jou duurzame zonde?’ Hier biechten bekende en onbekende Nederlanders die begaan zijn met de wereld, welke allesbehalve duurzame gewoonte zij niet willen laten varen. Doe je je uiterste best om duurzaam te leven maar kun je niet zonder papieren luiers of rij je vaker dan nodig in je hybride auto? Lees er alles over, vanaf 9 september op oneworld.nl.

Bron: OnzeWereld