Olie- en gasbedrijven belemmeren actief een rechtvaardige en effectieve overgang die afstand neemt van koolwaterstoffen. Ze blijven doorgaan met het produceren en verkopen van schadelijke producten en belemmeren consequent beleidsmatige en economische veranderingen die cruciaal zijn voor het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen en het bevorderen van alternatieve oplossingen.

We proberen ervoor te zorgen dat deze bedrijven de transitiekosten niet afwentelen op andere belanghebbenden, zoals gemeenschappen, staatsbedrijven en het grote publiek. Daarnaast proberen we in samenwerking met partners in belangrijke landen te voorkomen dat bedrijven die fossiele brandstoffen gebruiken, zich op onverantwoordelijke wijze terugtrekken uit gestrande activa.

Verzet tegen bedrijfsmacht

Mijnbouw- en energiebedrijven moeten stoppen met het winnen en verbranden van fossiele brandstoffen om een catastrofale klimaatverandering te voorkomen. Het is echter essentieel om rekening te houden met het welzijn van gemeenschappen en werknemers die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van deze bedrijfstak. Daarnaast moet bij het vertrek van deze bedrijven aandacht worden besteed aan de benarde situatie van slachtoffers van mensenrechtenschendingen en milieuschade die op winningslocaties achtergebleven.

De kwestie van verantwoordelijk stopzetten van activiteiten is een van onze belangrijkste aandachtspunten. Ons werk met betrokken gemeenschappen en internationale partners pleit ervoor dat bedrijven en overheden verantwoordelijke stopzettingstrajecten opnemen in hun due diligence-raamwerken voor mensenrechten en milieu.

De strategieën van fossiele brandstoffenbedrijven betreffen vooral het beschermen en bevorderen van hun eigen belangen en die van hun aandeelhouders in de klimaatcontext. Een flagrant voorbeeld hiervan is de kern van het Verdrag inzake het Energiehandvest(opens in new window) (Energy Charter Treaty, ECT) en de ISDS-clausule (investor-state dispute settlement; Investeerder-staatarbitrage). De ISDS-clausule geeft olie-, kolen- en gasbedrijven de mogelijkheid om regeringen aan te klagen als nieuwe wetten of nieuw beleid, waaronder die ter voorkoming van klimaatchaos, hun winsten schaden.

Ons onderzoek bij SOMO heeft consequent aangetoond dat ISDS-clausules regeringen kunnen ontmoedigen om actie te ondernemen om mensenrechten en het milieu te beschermen. In 2022 werd een herziene versie van het ECT voorgesteld, maar daarin werden de inherente problemen niet aangepakt. Door aanhoudende campagnevoering verklaarden Nederland, Frankrijk, Duitsland, Spanje en anderen echter dat ze zich terug zouden trekken uit het verdrag, wat de Europese Unie aanzette tot een heroverweging.

Begin 2023 werd duidelijk dat de hele EU uit het verdrag zou moeten stappen, wat een belangrijke stap zou zijn in de richting van het beëindigen van een overeenkomst die niet past in een wereld die geconfronteerd wordt met een klimaatcrisis.

De door bedrijven geleide transitie aanvechten

De ESG-sector (Environment, Social and Governance; milieu, maatschappij en bestuur) is een kader dat door investeerders en bedrijven wordt gebruikt om de prestaties van een bedrijf op het gebied van milieu, maatschappij en goed bestuur te beoordelen. Het doel is om bedrijven te helpen aan regelgeving te voldoen en duurzame investeringen aan te trekken. ESG-instrumenten – die zich richten op risicobeoordelingen en ranglijsten – schieten echter vaak tekort om de rechten van mensen en het milieu echt te beschermen. Ze richten zich vaak op risico’s voor de financiën van beleggers die verband houden met sociale, milieu- of bestuurskwesties in plaats van op de effecten van beleggingen op mensen en de planeet.

Het bedrijfsmodel van de duurzame energiesector dreigt de uitbuitende en ongelijke patronen van de fossiele brandstofindustrie te weerspiegelen. We besteden een groot deel van ons werk aan het helpen zorgen dat lokale gemeenschappen die worden getroffen door energiemultinationals en worden uitgesloten door ESG-raamwerken, hun stem kunnen laten horen en kunnen vechten voor hun rechten.

In 2021 onthulde ons onderzoek bij SOMO dat mijnbouw- en energiebedrijven die actief zijn in de steenkoolproducerende regio’s van Colombia medeplichtig zijn aan het instand houden van mensenrechtenschendingen. Toen de Europese vraag naar steenkool steeg als gevolg van de stijgende gasprijzen, nam de Colombiaanse steenkoolexport aanzienlijk toe, met 2 miljoen ton afkomstig uit de door conflicten geteisterde noordelijke mijnbouwregio Cesar. De historische mensenrechtenschendingen uit de bloedige burgeroorlog van het land zijn echter grotendeels onopgelost gebleven en de misstanden blijven voortduren.

We werken samen met gemeenschappen die van hun land zijn verdreven om plaats te maken voor steenkoolmijnen in Colombia en helpen hen om hun rechten krachtig te doen gelden. Het is cruciaal om nu actie te ondernemen om ervoor te zorgen dat er verantwoording wordt afgelegd en dat de mensenrechtenschendingen uit het verleden worden hersteld voordat de steenkoolbedrijven voorgoed vertrekken.

Hoewel de bedrijfstak van fossiele brandstoffen en steenkool een aanzienlijke sociale en milieutol eist, is het belangrijk op te merken dat de opkomst van groene energie – waaronder elektrische voertuigen en batterijen – ook een reeks uitdagingen met zich meebrengt.

Talloze gegevens tonen aan dat de winning van essentiële mineralen zoals lithium, kobalt, nikkel, grafiet en mangaan voor Li-ion batterijen heeft geleid tot destructieve en verstrekkende gevolgen voor de maatschappij en het milieu. Wereldwijd worden gemeenschappen al geconfronteerd met de gevolgen van deze wereldwijde stormloop op grondstoffen, waaronder ernstige vervuiling, waterschaarste, gevaarlijke arbeidsomstandigheden, kinderarbeid en landgeschillen.

We werken nauw samen met milieubondgenoten om deze uitdagingen aan het licht te brengen en alternatieve modellen voor de duurzame energiesector voor te stellen. Het doel is om duurzame bedrijven met een sociaal doel te bevorderen, waar winstbejag niet de enige drijfveer is voor nutsbedrijven en modellen. Onze inspanningen zijn erop gericht om een einde te maken aan het extractivistische handels- en partnerschapsmodel van de EU, om de rechten van werknemers in de waardeketen van duurzame energie te waarborgen en om te pleiten voor innovatieve benaderingen en bedrijfsmodellen in de groene energiesector.

Rechtvaardige oplossingen bevorderen

Een eerlijk en rechtvaardig energiesysteem vereist de actieve participatie van burgers en gemeenschappen om te zorgen voor een meer rechtvaardige en milieuvriendelijke energietoekomst. Door mensen op lokaal niveau mondiger te maken, streeft de energiedemocratie naar een veerkrachtiger, duurzamer en rechtvaardiger energiesysteem.

We vragen om meer democratische controle en betrokkenheid van de gemeenschap bij het opwekken, distribueren en gebruiken van energie. Voor een eerlijker systeem is het noodzakelijk dat de machtsbalans in de energiesector verschuift van gecentraliseerde en door winst gedreven systemen die worden gecontroleerd door grote bedrijven naar meer gedecentraliseerde, participatieve en lokaal beheerde energiesystemen. Om dit te bereiken moeten we een ‘degrowth’ (‘ontgroeiing’) en ‘decolonise’ agenda naar voren schuiven.

‘Ontgroeiing’ vereist een verschuiving weg van energie-intensieve praktijken en een grotere nadruk op energiebesparing en -efficiëntie. Het dekoloniseren van de energiesector houdt in dat de kennis en praktijken van inheemse gemeenschappen met betrekking tot duurzaam energiegebruik en beheer van hulpbronnen worden erkend en geïntegreerd. We willen de dominantie van westerse perspectieven en belangen bij het vormgeven van mondiale energiesystemen aanvechten en proberen inheemse gemeenschappen en historisch gemarginaliseerde groepen te betrekken bij besluitvormingsprocessen over energie.

In de komende jaren zal ons werk zich richten op het bevorderen van de degrowth– en dekolonisatieagenda. Door prioriteit te geven aan hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en het betrekken van gemarginaliseerde stemmen, kunnen we toewerken naar een meer veerkrachtige en milieuverantwoorde energietoekomst.