Al meer dan 50 jaar heerst er in het bedrijfsleven een specifieke en beperkte interpretatie van het doel en de functie van een bedrijf. In het huidige systeem is de primaire missie van een bedrijf het optimaliseren van de waarde voor de aandeelhouders. De directie is verantwoordelijk om ervoor te zorgen dat deze doelstelling ten koste van alles wordt gerealiseerd. Simpel gezegd komt de belangrijkste bestaansreden van een bedrijf neer op het genereren van winst voor de aandeelhouders – een visie die sterk wordt gedragen door belanghebbenden, waaronder hedgefondsen en vermogensbeheerders.

Op organisatieniveau heeft dit perspectief geleid tot schadelijke tactieken om investeerders aan te trekken, zoals het terugkopen van eigen aandelen en het uitkeren van buitensporige dividenden. Deze worden vaak gefinancierd met schulden, of met behulp van agressieve belastingontwijkingspraktijken.

Het onophoudelijke streven naar maximalisatie van aandeelhouderswaarde en winst per aandeel gaat vaak gepaard met kostenbesparende maatregelen en een exclusieve focus op groei. Het ontwijken van vennootschapsbelastingen verergert de wereldwijde ongelijkheid door de belastingdruk te verschuiven naar werknemers, consumenten en kleine ondernemingen.

Om het nog erger te maken, pleiten regeringen in hun streven naar economische expansie voor een snelle ontginning van grondstoffen en een hoog consumptieniveau. Dit competitieve groeikader versterkt bestaande ongelijkheden en houdt de economische voordelen in stand die het kolonialisme heeft opgeleverd.

Ons werk en onderzoek richt zich op de menselijke en klimaatgevolgen van dit ‘groei tegen elke prijs’-model – van oneerlijke handelspraktijken tot belastingontwijking en de gevolgen daarvan voor de planeet.

Dominante paradigma’s aanpakken

De transformatie die nodig is op het gebied van klimaatmaatregelen, mensenrechten en sociale gelijkheid zal verder uitgehold worden zolang de waarde van aandelen, dividenduitkeringen en winst per aandeel de primaire maatstaven blijven voor de waardering van bedrijven door investeerders. Evenzo zal betekenisvolle vooruitgang buiten bereik blijven, tenzij de heersende notie van ‘economische groei’ verandert.

Maatschappelijke ideeën over wie de macht heeft en hoe die macht wordt gebruikt, zijn ingebed in en worden ondersteund door deze verhalen. Een duidelijke illustratie hiervan is het idee dat landen een investeerdersvriendelijk klimaat moeten creëren door bedrijven verschillende belastingvoordelen te bieden, waarvan de burgers zogenaamd zouden profiteren. Er is echter veel bewijs dat belastingvoordelen niet nodig zijn om investeringen aan te trekken en vaak leiden tot meer ongelijkheid, zowel binnen als tussen landen.

De noodzaak om de machtsdynamiek weer in evenwicht te brengen hangt af van het transformeren van deze dominante verhalen. Verhalen en mythen die alternatieve perspectieven proberen te ondermijnen vormen de kern van het bestaande economische systeem. Regeringen zitten gevangen in de greep van multinationale ondernemingen en aandeelhoudersgedreven logica. Ondertussen hebben beleidsmakers de standpunten van bedrijven over de meest effectieve strategieën voor de economie en de samenleving geïnternaliseerd.

Ons werk bij SOMO richt zich op het ontkrachten van deze mythes en het verschuiven van verhalen om nieuwe alternatieven te ontsluiten. We doen dit door middel van ons eigen onderzoek en door aan te dringen op regelgeving in verschillende sectoren, zoals hieronder wordt geïllustreerd.

Belastingontwijking door multinationals bestrijden

Bedrijven die zich richten op een ‘groei tegen elke prijs’-strategie geven prioriteit aan het maximaliseren van hun winst om expansie en groei te stimuleren. Bedrijven maken vaak gebruik van belastingverdragen om hun belastingverplichtingen te ontduiken. Daarnaast weven multinationale bedrijven ingewikkeld netwerken van lege vennootschappen in belastingparadijzen over de hele wereld, waarbij ze vaak hun winsten manipuleren en hun belastingverplichtingen ontlopen.

SOMO legt belastingontwijkingsmanoeuvres van bedrijven bloot en werpt licht op de gevolgen van deze acties voor mensenrechten en openbaar welzijn. Ons onderzoek onthult hoe de heersende economische en financiële structuur economische ongelijkheden in stand houdt en de onbalans tussen het bedrijfsleven en de burgermaatschappij versterkt.

Fusies en overnames in Big Tech blootgelegd

Bedrijven doen vaak aan fusies en overnames om hun marktaandeel snel te vergroten of om hun aanbod te diversifiëren met het oog op snelle groei. Met name Big Tech-bedrijven zijn exponentieel gegroeid door zich koste wat kost te richten op groei en schaalvergroting volgens een logica van ‘de winnaar krijgt alles’.

Big Tech bedrijven kunnen opkomende concurrenten overnemen, innovatieve technologie en knowhow verwerven en uitbreiden naar verschillende bedrijfssectoren – van gezondheidszorg tot onderwijs tot voedseldistributie.

SOMO werkt samen met partners over de hele wereld om de regels te hervormen en de handhaving ervan te versterken om de impact van Big Tech op de bredere samenleving te beschermen.

Aansprakelijkheid van complexe bedrijfsstructuren verbeteren

Bedrijven die gedreven worden door agressieve groeidoelstellingen creëren complexe bedrijfsstructuren met dochterondernemingen, filialen en offshore entiteiten. Complexe bedrijfsstructuren gebruiken verschillende juridische principes en complexe toeleveringsketens om aansprakelijkheid te beperken en bedrijfsverantwoordelijkheid te verwateren.

Ze maken bijvoorbeeld gebruik van afzonderlijke rechtspersonen om aansprakelijkheid te vermijden, maar ook van uitbesteding en onderaanbesteding om de last van de bedrijfsverantwoordelijkheid af te schuiven op derden.

Ons doel bij SOMO is om ervoor te zorgen dat de uiteindelijke begunstigden van bedrijven wettelijk aansprakelijk zijn voor de negatieve gevolgen van hun activiteiten in de hele waardeketen.

Winsten in de farmaceutische sector aan de kaak stellen

Farmaceutische bedrijven maken jaarlijks miljardenwinsten en zijn vaak afhankelijk van overheidsfondsen voor het onderzoek naar en de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Veel van hun winsten gaan naar dividenden en het terugkopen van aandelen voor belanghebbenden, in plaats van dat ze naar verder onderzoek gaan.

Ons onderzoek bij SOMO naar de 27 grootste farmaceutische bedrijven ter wereld heeft een verontrustende trend aan het licht gebracht: in de afgelopen twee decennia is er meer geld geïnvesteerd in financiële activiteiten dan in de productie en het onderzoek van medicijnen.

Het aantrekken van geleend geld leidt vaak af van investeringen in de ontwikkeling van innovatieve medicijnen of het verhogen van de productiecapaciteit. In plaats daarvan worden deze leningen voornamelijk besteed aan dividenduitkeringen en de aankoop van bedrijfsaandelen.

Bij SOMO roepen we op tot een medisch systeem dat de gezondheid van mensen boven financieel gewin stelt.

Bevordering van het koolstofvrij maken van de economie en klimaatrechtvaardigheid

Het meedogenloze streven naar het vergroten van de aandeelhouderswaarde vormt een belangrijk obstakel bij het aanpakken van de klimaatcrisis. Te midden van de energietransitie blijven grote olie-, kolen- en gasbedrijven wereldwijd standvastig in hun trouw aan ‘het maximaliseren van aandeelhouderswaarde’ door te blijven investeren in fossiele brandstoffen, CO2 uit te stoten, ecosystemen te beschadigen en daarbij mensenrechten te schenden.

Hoewel hernieuwbare energiebronnen cruciaal zijn voor het behalen van de CO2-doelstellingen, is het van vitaal belang om te erkennen dat deze bronnen beperkt beschikbaar en schaalbaar zijn. Onderzoek bij SOMO heeft aangetoond dat het huidige model voor de ‘energietransitie’ gebaseerd is op hetzelfde extractiemodel als het vorige koolstofintensieve model, het enige verschil zijn de mineralen die worden gewonnen.

Hier bij SOMO geloven we dat een oprechte toewijding aan het koolstofvrij maken van de economie een diepere verkenning vereist die verder gaat dan oppervlakkige dialogen en die het onderliggende kapitalistische principe van ‘groei tegen elke prijs’ fundamenteel uitdaagt.

Oneerlijke praktijken in de voedsel- en landbouwindustrie aanvechten

In Nederland hebben supermarkten een sterke grip op de voedselverkoop. Deze supermarkten, die bekend staan als de Grote Vijf, domineren 78 procent van de markt, waardoor ze de macht hebben om de voorwaarden te dicteren in hun omgang met producenten. Door druk uit te oefenen op de prijzen spelen deze supermarkten een belangrijke rol bij het beïnvloeden van de omstandigheden waaronder voedsel wordt verbouwd en geproduceerd.

We streven naar een rechtvaardige en duurzame voedselproductie en -consumptie door uitgebreid onderzoek te doen, ons in te zetten voor belangenbehartiging en samen te werken met partners en netwerken over de hele wereld om ervoor te zorgen dat de voedselproductie eerlijker is voor mensen wereldwijd.

De financiële sector in dienst stellen van mensen en de planeet

De groei en omvang van verschillende wereldwijd opererende banken en institutionele beleggers – waaronder vermogensbeheerders, particuliere pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen – hebben hen tot een systemische bedreiging gemaakt.

Ze zijn uitgegroeid tot een punt waarop hun falen ernstige gevolgen kan hebben voor de samenleving, en hun onderlinge verwevenheid is zo groot dat hun wanbeheer kan leiden tot reddingsoperaties op kosten van de belastingbetaler – ondanks de bestaande regelgeving om zulke situaties te voorkomen.

Bij SOMO legt ons onderzoek het diverse scala aan financiële actoren, producten, instrumenten, kanalen en gedragingen bloot die zowel direct als indirect acties financieren die schadelijk zijn voor gemeenschappen, werknemers en burgers – en die bijdragen aan klimaatverandering.

Onze onderzoeken leggen de wortels bloot van financiële instabiliteit en dreigende crises, terwijl we pleiten voor het beschermen van mensen, de samenleving en de planeet tegen financieel wangedrag.