Olie- en gasmultinationals ontwijken tot $2 miljard aan belastingen in Mozambique

TotalEnergies en ENI ontwijken tot $ 2 miljard aan bronbelasting rond gasprojecten in Mozambique – meer dan de jaarlijkse uitgaven aan gezondheidszorg in het land – zo blijkt uit onderzoek van SOMO en CDD. De olie- en gasgiganten betalen hun eerlijke deel van de belastingen in het Afrikaanse land niet omdat ze hun investeringen via brievenbusmaatschappijen in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) laten lopen. Mozambique zou deze praktijken kunnen voorkomen door zijn verouderde belastingverdragen met belastingparadijzen als de VAE en Mauritius op te zeggen of te heronderhandelen. Diverse andere Afrikaanse landen hebben dit al met succes gedaan.

TotalEnergies (Frankrijk) en ENI (Italië) leiden twee megaprojecten in Mozambique voor de exploitatie van gasreserves in de noordelijke provincie Cabo Delgado, de grootste investeringen in Afrika tot nu toe. Beide multinationals richtten brievenbusmaatschappijen op in de VAE om de miljardeninvesteringen van hun consortium te kanaliseren, waarbij ze gebruik maakten van het tarief van 0% bronbelasting op rente in het belastingverdrag met Mozambique. De investeringen worden ondersteund door leningen van openbare investeringsbanken, exportkredietagentschappen en commerciële banken wereldwijd. Als de leningen voor deze megaprojecten niet via de VAE waren geleid, had Mozambique een bronbelasting van 20 procent kunnen heffen op bijna alle rentebetalingen, wat neerkomt op 1,3 – 2 miljard dollar.

De achtergrond voor deze gasprojecten is Mozambique’s meest noordelijke provincie Cabo Delgado, een economisch gemarginaliseerde regio die sinds 2017 gebukt gaat onder een gewelddadige opstand. De ontdekking van gas en de daaruit voortvloeiende toename van de ongelijkheid in het gebied is een belangrijke drijfveer achter het conflict.

Treaty shopping met behulp van complexe bedrijfsstructuren

Het gebruik van in de VAE gevestigde brievenbusmaatschappijen door TotalEnergies en ENI zijn slechts twee voorbeelden van ‘treaty shopping’, waardoor Mozambique broodnodige belastinginkomsten misloopt. SOMO vond vergelijkbare belastingontwijkingsstructuren bij mijnbouwbedrijven Vale, Kenmare en Gemfields, die tussen 2017 en 2022 naar schatting 117 miljoen dollar aan Mozambikaanse belastingen hebben ontweken. De belastingverdragen met de VAE en Mauritius hebben Mozambique naar schatting alleen al in 2021 315 miljoen dollar gekost, berekende SOMO in een rapport van maart 2023.

Na deze onthullingen dook SOMO in de details door de belastingpraktijken van specifieke bedrijven in de Mozambikaanse gas- en mijnbouwsector te bestuderen. Naast de gasprojecten deed SOMO ook onderzoek naar Gemfields, een Britse mijnwerker die robijnen wint in Montepuez, en het Ierse mijnbouwbedrijf Kenmare Resources, dat de Moma-titaniummijn exploiteert. Op papier controleren beide bedrijven hun activiteiten in Mozambique vanuit Mauritius en profiteren ze van een belastingverdrag waardoor ze tussen 2017 en 2022 ongeveer 20 miljoen dollar aan bronbelasting op dividenden konden vermijden. Tot slot is er het geval van Vale en Mitsui & Co.. Die bedrijven ontweken tussen 2016 en 2020 ongeveer 96,9 miljoen dollar aan bronbelastingen op rente door hun deelname in de Nacala Logistics Corridor te financieren via de VAE.

Oneerlijke en verouderde belastingverdragen

Mozambique moet uit deze oneerlijke belastingverdragen stappen, belastingontwijking door bedrijven aan banden legt en de belangen van de bevolking beschermen, concluderen de onderzoekers. Nelsa Langa (onderzoeksassistent bij CDD): “Mozambique moet zich bevrijden van deze verouderde belastingverdragen, die het land veel geld kosten terwijl ze weinig voordeel opleveren. Senegal, Kenia, Lesotho en Rwanda hebben allemaal met succes hun belastingverdragen met belastingparadijs Mauritius heronderhandeld of opgezegd.”

Mozambique is rijk aan natuurlijke hulpbronnen, met niet alleen grote voorraden fossiele brandstoffen, maar ook grondstoffen die van groot belang zijn voor de energietransitie. Temidden van de exploderende vraag naar deze  grondstoffen is het cruciaal om belastingontwijking snel aan te pakken om herhaling te voorkomen.

De Mozambikaanse overheid heeft de middelen om deze wijdverspreide belastingontwijking te beperken, door de belastingverdragen met Mauritius en de VAE te heronderhandelen of op te zeggen.