Geen CO2-compensatie, maar wat dan wel?

Al meer dan twintig jaar doen CO2-markten precies wat ze moeten doen: echte klimaatactie vertragen. De compensatie-industrie die dit mechanisme promoot, heeft geprobeerd het verhaal naar haar hand te zetten door te suggereren dat compensatie ‘de beste optie’ is om de klimaatcrisis en – nu ook – de biodiversiteitscrisis aan te pakken.

Maar, zoals we in deze serie hebben uitgelegd, is het tijd om te accepteren dat CO2-compensaties een obstakel zijn geworden voor structurele verandering door ervoor te zorgen dat de economie, die afhankelijk is van fossiele brandstoffen, kan doorgaan onder de illusie van klimaatactie.

Grote bedrijven, die de meeste uitstoot veroorzaken, zijn niet verantwoordelijk voor het algemeen belang; hun prioriteit ligt bij hun aandeelhouders. Ongeacht hun beweringen over duurzaamheid, is hun primaire mandaat het genereren van aandeelhouderswaarde of particuliere winst.

De uitstoot blijft stijgen(opens in new window) en we zijn hard op weg om de doelstelling van 1,5C uit het Akkoord van Parijs ruimschoots te overschrijden.

SOMO’s serie ‘De ontmaskering van CO2-compensaties‘ heeft aangetoond dat de compensatie-industrie moet worden afgeschaft en dat gemeenschappen die worden getroffen door compensatieprojecten compensatie en steun moeten krijgen. Het beëindigen van het gebruik van CO2-compensaties zal duidelijkheid brengen, omdat bedrijven dan nergens meer de cijfers kunnen vervalsen of niets doen kunnen verdoezelen.

Alternatieven voor CO2-compensaties

Wereldwijd zijn er al talloze initiatieven, regeringen, groepen en bewegingen die werken aan alternatieve voorstellen voor klimaatrechtvaardigheid. Hier schetsen we enkele ideeën buiten de “CO2-compensatiebox”:

1. Krachtige regelgeving: beperk de uitstoot van broeikasgassen en verminder de productie

Regeringen moeten emissiereductiedoelstellingen voor industrieën afdwingen en ervoor zorgen dat deze doelstellingen worden gehaald zonder het gebruik van compensaties. Emissies die echt moeilijk te verminderen zijn, moeten bekend worden gemaakt, maar niet worden gecompenseerd. Regelgeving moet zich richten op het bereiken van absolute emissiereducties(opens in new window) in plaats van te vertrouwen op creatieve boekhoudtrucs.

Geplande degrowth(opens in new window) moet zich, vooral in landen in het Noorden, richten op het verminderen van zowel productie als consumptie. Deze vermindering moet niet alleen kwantitatief worden bekeken, maar ook kwalitatief, door de manier waarop we produceren en consumeren te veranderen. Dit suggereert een overgang van een economisch model van ‘groei ten koste van alles’ naar een model dat gebaseerd is op collectief welzijn. Zoals hoogleraar politieke economie Jason Hickel betoogt(opens in new window) : “Het merendeel van de productie van grondstoffen is gericht op het vergaren van winst in plaats van op het bevredigen van menselijke behoeften. Sterker nog, in een op groei gericht systeem is het doel vaak om het bevredigen van menselijke behoeften te vermijden en zelfs om de behoefte zelf in stand te houden. Als we dit eenmaal begrijpen, wordt het duidelijk dat er grote delen van de economie zijn die actief en opzettelijk verspillend zijn en die geen enkel herkenbaar menselijk doel dienen.”

Regeringen moeten het gebruik van fossiele brandstoffen dringend uitfaseren door verplichte, afdwingbare actie, waarbij regeringen in het Noorden de verantwoordelijkheid hebben om als eerste(opens in new window) en het snelst te handelen. Dit houdt in dat er een einde moet komen aan nieuwe projecten voor fossiele brandstoffen(opens in new window) , waaronder het stopzetten van de zoektocht naar en de ontwikkeling van nieuwe locaties voor de winning van fossiele brandstoffen, evenals het verlenen van vergunningen voor en de bouw van nieuwe, grootschalige infrastructuur die fossiele brandstoffen verbruikt. Dit duidelijke mandaat voor de geleidelijke stopzetting van oliewinning staat al tientallen jaren centraal (opens in new window) in de discussies tussen veel groepen in het Zuiden, waarbij Ecuador het voortouw nam met het winnen van een referendum(opens in new window) om de olie onder het Yasuní Nationaal Park onder de grond te laten. Een non-proliferatieverdrag voor fossiele brandstoffen(opens in new window) vraagt ook aandacht voor deze cruciale maatregel.

2. Herverdeling: de weg vrijmaken voor rechtvaardigheid en billijkheid

Omdat de klimaatcrisis ingebed is in de geschiedenis(opens in new window) van kolonialisme en kapitalisme, is klimaatactie verbonden(opens in new window) met de strijd voor rassengelijkheid, de strijd voor dekolonisatie(opens in new window) , de klassenstrijd, de strijd voor de rechten van inheemse volken, feminisme en gelijke toegang tot gezondheid, voedsel, water en land. De rijkste landen en elites zijn voor het overgrote deel verantwoordelijk voor de opeenstapeling van vervuiling. Toch zijn het vooral het Zuiden en geracialiseerde gemeenschappen die het meest te lijden hebben onder de gevolgen van het extractivistische model en de klimaatcrisis.

Rijke regeringen kunnen triljoenen(opens in new window) vrijmaken voor echte klimaatmitigatie en -adaptatie door subsidies voor fossiele brandstoffen en andere schadelijke industrieën af te schaffen, vervuilers en rijke elites te laten betalen, en oneerlijke financiële regelgeving te veranderen. Dit houdt ook in dat schadelijke belastingverdragen moeten worden opgezegd die landen beperken in hun mogelijkheden om belasting te heffen op inkomsten uit buitenlandse investeringen. Dit zou ook geld vrijmaken in het Zuiden om de bescherming van hun bossen en andere biodiverse ecosystemen te ondersteunen.

Rijke landen moeten iets doen aan hun klimaat- en ecologische schulden. Het probleem is niet een gebrek aan beschikbare financiering(opens in new window) , maar keuzes over waar het geld naartoe gaat en wie het controleert. Regeringen moeten verregaande wettelijke onteigening overwegen van buitensporige rijkdom van bedrijven en individuen, en een limiet opleggen aan de hoeveelheid rijkdom(opens in new window) die één persoon of entiteit kan vergaren. Voorstellen voor een frequent flyer-heffing(opens in new window) creëren bijvoorbeeld meer belastinginkomsten en pakken ongelijkheid aan: 1% van de wereldbevolking produceert 50% van de luchtvaartemissies. Het elimineren van de mogelijkheid voor bedrijven om belastingparadijzen te gebruiken om hun eerlijke aandeel te ontduiken is een ander voorbeeld. Deze gelden moeten worden aangewend om een vangnet te creëren voor een echte en rechtvaardige transitie die structurele transformaties aanpakt.

Voorbeelden zijn het uitbreiden en toegankelijker maken van OV-systemen(opens in new window) , erkenning van de processen van grondbezit (opens in new window) van gemeenschappen(opens in new window) en ondersteuning van kleinschalige boeren(opens in new window) of stedelijke agro-ecologie-initiatieven, naast vele andere. Dergelijke transities worden al geschetst en besproken in verschillende platforms(opens in new window) , waar bestaande en nieuwe ideeën worden verzameld. Deze initiatieven moeten echter niet worden berekend in termen van CO2 of een andere gestandaardiseerde metriek(opens in new window) en mogen niet worden gebruikt voor greenwashing of andere PR-doeleinden.

3. Heroverweeg het financiële systeem: geld moet het leven dienen

Het financiële systeem beloont uitbuiting, extractivisme en het streven naar eindeloze groei. Het geeft voorrang aan kortetermijnwinsten boven het welzijn van mensen en de planeet. Om dit tegen te gaan, moeten we de financiën zelf heroverwegen en investeringen verschuiven van fossiele brandstoffen en andere vormen van CO2-intensieve productieprocessen naar projecten die gericht zijn op het bevorderen van echte transformaties.

De enorme structurele onevenwichtigheden(opens in new window) tussen landen in het Noorden en het Zuiden in relatie tot het internationale monetaire systeem moeten worden opgelost, zodat geld echt kan bijdragen aan de herstructurering van de economische fundamenten die geworteld zijn in de uitbuiting in elk land.

In deze context is een snelle afbouw van de staatsschulden van de landen in het Zuiden cruciaal. Verwacht wordt dat internationale kredietverstrekkers in 2024 487 miljard dollar(opens in new window) zullen wegsluizen bij regeringen in het Zuiden.

Dit is de hoogste buitenlandse schuldendienst ooit. Onvoorwaardelijke financiering(opens in new window) , vrij van schulden en afhankelijkheid, is essentieel om de inspanningen van het Zuiden voor aanpassing, veerkracht en een werkelijk transformatieve transitie te ondersteunen.

Om financiële soevereiniteit te bereiken, moet het gesprek zich richten op samenlevingen die de macht terugkrijgen om te beslissen waar en hoe publieke middelen worden ingezet.

4. Het leven centraal stellen: rechtvaardigheid, rechten en herstelbetalingen

Wanneer de historische onrechtvaardigheden die de klimaatcrisis voeden oprecht worden erkend, komt rechtvaardigheid centraal te staan. Dit betekent dat de rechten van inheemse volkeren en andere gemeenschappen wettelijk verplicht worden, inclusief hun recht op zelfbeschikking met betrekking tot controle, toegang en gebruik van hun grondgebied. Tegelijkertijd moet er een proces in gang worden gezet om ervoor te zorgen dat gemeenschappen die de directe gevolgen ondervinden van het extractivistische model (waarvan de compensatie-industrie een voorbeeld is) toegang krijgen tot herstelbetalingen(opens in new window) .

In dit rechtvaardigheidskader wordt ‘natuur’ niet langer gewaardeerd in marktmechanismen, noch wordt deze gecommodificeerd of gefinancierd. Een echte transformatie houdt in dat de meeste westerse samenlevingen opnieuw leren hoe ze zich moeten verhouden tot en verbinden(opens in new window) met de natuur, volgens niet-monetaire waarden.

Het Andes-concept van Buen Vivir(opens in new window) of ‘goed leven’ bijvoorbeeld, biedt een visie voor een samenleving die het samenleven in diversiteit en in harmonie met de natuur begrijpt. Buen Vivir neemt radicaal afscheid neemt van de visie op de menselijke samenleving als een aparte of superieure entiteit. In deze lijn probeert de beweging om de Rechten van de Natuur(opens in new window) op te nemen in wettelijke kaders, om de natuur niet langer te behandelen als eigendom van de wet, maar in plaats daarvan haar bestaansrecht te erkennen en haar vitale cycli in stand te houden en te regenereren.

5. Mitigatie- en aanpassingsmaatregelen

We moeten al het mogelijke doen om de aarde te helpen haar evenwicht te herstellen. Naast de onmiddellijke acties die nodig zijn om de manier te veranderen waarop de economie is ingesteld om te produceren en te consumeren, is het essentieel om een sterk mandaat te hebben om bossen, wetlands, mangroves en andere diverse ecosystemen te beschermen. Deze gebieden met grote biodiversiteit zijn van vitaal belang voor de aarde om haar evenwicht te herstellen. Deze bescherming kan echter alleen plaatsvinden als duidelijke nationale en internationale wetten de aanjagers van hun vernietiging een halt toeroepen.

Het belangrijkste is dat het idee van ‘natuurbehoud’ losgekoppeld moet worden van zijn koloniale wortels(opens in new window) van het opzetten van parken zonder mensen. Het beschermen van deze gebieden kan niet gebeuren zonder inheemse volken en andere gemeenschappen die al generaties lang rentmeesters zijn van deze ecosystemen. Dit zijn de groepen die de wereld moet steunen en naar wie we moet luisteren. Deze beschermde gebieden mogen niet gekoppeld worden aan CO2-boekhoudsystemen of marktmechanismen, die, zoals SOMO’s ‘Facing the Facts: Carbon offsets unmasked‘ heeft aangetoond, onverbiddelijk leiden tot uitbuiting van mensen en het afnemen van hun rechten.

Het verhaal veranderen

Het verhaal van de compensatie-industrie kan begrepen worden als wat schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie beschrijft(opens in new window) als “het gevaar van het enkele verhaal”. Verhalen, stelt ze, geven vorm aan onze politieke en economische wereld, dus het is cruciaal om te begrijpen dat “hoe ze verteld worden, wie ze vertelt, wanneer ze verteld worden, hoeveel verhalen er verteld worden, echt afhankelijk is van macht.”

De logica van compensatie is het ‘enige verhaal’ geworden van industrieën die afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Dat verhaal ondersteunt overtuigingen zoals de noodzaak van meer winning en de beschikbaarheid van voldoende land, bossen en technologieën om de voortdurende winning te compenseren. Maar met wiens behoeften wordt rekening gehouden (en met wiens niet)? Van wie wordt land beschikbaar gesteld voor de industrieën om te controleren (en van wie niet)? Wiens verhalen worden het zwijgen opgelegd (en wiens niet)?

Het is onze collectieve verantwoordelijkheid om ruimte te creëren voor andere verhalen die niet gebaseerd zijn op de dominante mentaliteit van ‘groei ten koste van alles’. De complexiteit van de cycli van de aarde, evenals de machtsdynamiek die deze crisis veroorzaakt, kan niet worden gereduceerd tot de boekhouding van koolstofdioxidemoleculen of een andere gestandaardiseerde eenheid. Dit verhaal verbergt de gevestigde belangen achter het promoten van schijnoplossingen zoals compensatie.

Als onmiddellijke eerste stap moeten industrieën en actoren die verbonden zijn met industrieën die afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen geweerd worden uit klimaatonderhandelingen(opens in new window) en beleidsbeslissingen(opens in new window) in het algemeen. Mensen en openbare instellingen moeten weer controle krijgen over onze beslissingen en onze toekomst.

De weg gaat niet over het aanpassen van het systeem, maar over het transformeren ervan. Dat is hard werken, maar het is zeker mogelijk. Sterke regulering, een vernieuwd financieel systeem, herverdeling en rechtvaardigheid zijn niet slechts idealen – ze vormen de basis voor een meer evenwichtige en rechtvaardige toekomst. De wereld heeft geen behoefte aan een compensatie-industrie; ze heeft behoefte aan collectieve en rechtvaardige actie in solidariteit met degenen die in de frontlinie staan om haar te beschermen.