Banken hebben zich vervreemd van de samenleving

Door Rens van Tilburg

SOMO-onderzoeker Rens van Tilburg schreef een opiniestuk in het Financieele Dagblad over de toekomst van de bancaire sector. Banken hebben zich vervreemd van de samenleving en moeten in gesprek gaan met hen, in het bijzonder met de duurzame koplopers.

Naar een duurzaam en stabiel bankwezen

Tijdens de ronde tafel van de Kamercommissie Financiën over de toekomst van de bancaire sector, gisteren, ging het nauwelijks over de misschien wel ingrijpendste uitdaging waar we voor staan: om te komen tot een duurzame economie. Op tafel ligt een kabinetsvisie en het rapport ‘Naar een duurzaam en stabiel bankwezen’ van de commissie Wijffels. De vertrouwensbreuk tussen maatschappij en banken is, vijf jaar na de start van de crisis, nog altijd niet geheeld. Wijffels cs bevelen daarom terecht aan ‘dat banken hun visie op de rol die zij in de samenleving willen vervullen, vastleggen in een maatschappelijk statuut.’

De afgelopen jaren is gebleken welke impact het (dis)functioneren van de financiële sector kan hebben. De banken hebben zich vervreemd van de samenleving die ze moeten dienen. De Libor-affaire is slechts het meest recente voorbeeld van een reeks morele missers.

Ook politiek en toezichthouders hebben zich blindgestaard op (micro-) financiële parameters. Zo is de onhoudbaarheid van het DSB-bedrijfsmodel lang genegeerd doordat men geen oog had voor de negatieve maatschappelijke impact van de aangeboden producten. En voordat het boorplatform Deep Water Horizon ontplofte, scoorde BP al jaren slecht op ecologisch, sociaal en governance gebied. Hierdoor worden niet alleen risico’s gemist, maar ook kansen die de duurzame economie biedt.

De duurzame wereld zal er ingrijpend anders uit zien. Financiële risico’s en rendementen zijn daarmee onzekerder dan ooit tevoren. De voorspellende waarde van de sociale en milieuprestaties van bedrijven voor hun financiële toekomst zal sterk toenemen. Financiële instellingen die hier onvoldoende oog voor hebben zullen daar een hoge prijs voor betalen. Banken moeten in gesprek gaan met de samenleving, in het bijzonder met de duurzame koplopers.

Dat gebeurt te weinig. In de concepttoekomstvisie van de Nederlandse Vereniging van Banken komt het woord duurzaamheid niet voor. Individuele banken bewegen weliswaar in de goede richting, maar het is ‘too little, too slow’. Banken blijven achter bij bedrijven als DSM en Unilever, die duurzaamheid als strategische pijler presenteren.

Maatschappelijk statuut

Het kabinet legt de verantwoordelijkheid voor het maatschappelijk statuut ten onrechte exclusief bij de sector. Een maatschappelijk statuut opgesteld door enkel banken is een contradictio in terminis. Dit moet worden opgesteld door de hele maatschappij, in een open dialoog met de diverse stakeholders. Opdat het statuut in praktijk wordt gebracht, beoordeeld en na verloop van tijd aangepast wordt, is een brede commissie nodig met vertegenwoordigers van banken, werknemers, klanten, vakbeweging en maatschappelijke organisaties. Laat deze de maatschappelijke discussie stimuleren, ethische dilemma’s benoemen en in alle openheid behandelen.

Een meer maatschappelijke oriëntatie van banken vereist ook een andere governance. Elke bank moet een ‘maatschappelijke commissaris’ hebben, met veel kennis en ervaring op duurzaamheid. Om hier goed op te kunnen toezien, moet ook binnen AFM en DNB de kennis over ecologische en sociale duurzaamheid worden vergroot.

De kabinetsvisie ligt er, met al zijn tekortkomingen. De volksvertegenwoordigers dienen alsnog te komen tot een werkelijk op de samenleving gerichte en beduidend transparantere bankensector. Alleen dan is herstel van vertrouwen mogelijk. Het bankieren is te belangrijk om aan alleen de bankiers over te laten.