Belastingontwijking: alles wat je wilt weten

Belastingontwijking is nog altijd een actueel onderwerp – zeker in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen. Bijna alle politieke partijen hebben er iets over opgenomen in hun programma(opens in new window) . Daarom zetten we hieronder alles wat je over belastingontwijking wilt weten op een rijtje.

Wat is belastingontwijking?

Bekijk hieronder in één minuut hoe belastingontwijking werkt (de simpele versie):

Probleem

SOMO doet al jaren onderzoek naar de manieren waarop multinationals belasting ontwijken, en naar de schadelijke gevolgen die dit heeft voor burgers en overheden die belastinginkomsten mislopen. Belastinginkomsten die bedoeld zijn voor scholen, voor ziekenhuizen, voor infrastructuur.

Burgers betalen de rekening

Door belastingontwijking van multinationals verschuift de belastingdruk naar werknemers, consumenten en kleine ondernemingen. Waar grote bedrijven dus de kans krijgen om het betalen van belasting te ontwijken, betalen kleine en middelgrote bedrijven en werknemers in loondienst de rekening. Dit vergroot economische ongelijkheid en remt economische en sociale ontwikkeling.

Kosten

De Europese Commissie raamt de hoeveelheid belastingen die we jaarlijks mislopen door belastingfraude, belastingontduiking en belastingontwijking op € 1,000 miljard per jaar. Dat is meer dan alle EU-landen samen jaarlijks aan gezondheidszorg uitgeven. €150 miljard van dit zogeheten ‘belasting-gat’ kan rechtstreeks worden gerelateerd aan belastingontwijking. Lees hier meer over welke landen het gaat en hoeveel geld waar naartoe gaat.

Toenemende druk

Pogingen tot structurele hervormingen van het internationale belastingsysteem in de afgelopen decennia worden vaak geblokkeerd door belangrijke EU-lidstaten, waaronder Nederland. Het politieke landschap is echter aan het veranderen. Door campagnes van onder andere de regionale en internationale Tax Justice netwerken, en sinds het begin van de financiële crisis in 2007, is de maatschappelijke verontwaardiging en druk op een rechtvaardige economische herverdeling toegenomen. Die zijn noodzakelijk voor structurele hervormingen van zowel het Nederlandse als het internationale belastingsysteem.

 

Grote Bedrijven, Kleine Lasten

De rol van Nederland

Nederland speelt vaak een belangrijke rol in onze onderzoeken omdat Nederland voor het internationale bedrijfsleven een cruciale rol speelt in allerlei ontwijkingsconstructies. Nederland is na de VS de grootse investeerder in de wereld; bijna 80% van deze geldstromen lopen via brievenbusfirma’s. De Nederlandse overheid stimuleert en faciliteert dit, waardoor het erg makkelijk is om hier constructies op te zetten die het mogelijk maken geld door te sluizen en zo belasting te ontwijken en te ontduiken. Recent onderzocht SOMO, in opdracht van vakbond FNV, de belastingpraktijken van grote Nederlandse bedrijven in het rapport Grote Bedrijven, Kleine Lasten.

Private Gain, Public loss

Mensenrechten en straffeloosheid brievenbussen

Belastingontwijking maakt menselijke slachtoffers. Zo heeft SOMO onderzoek gedaan naar de mensenrechtenschendingen van bedrijven die brievenbusfirma’s in Nederland hebben gevestigd. Dit onderzoek uit 2013 Private Gain, Public Loss gaat over mensenrechten, acht grote multinationals in de grondstoffensector en het gebrek aan adequate verantwoordingsmechanismen. Het onderzoek concludeert dat de Nederlandse staat faalt in het toezicht houden op buitenlandse bedrijven die gelieerd zijn aan de Nederlandse brievenbusfirma’s.

Portugal

Maar het is niet alleen de Nederlandse overheid die belastingen misloopt. Zo publiceerden we in 2013 een onderzoek naar belastingontwijking in het door bezuinigingen geteisterde Portugal. Wat bleek? Nederland is het grootste fiscale lek voor Portugal; Nederlandse brievenbusmaatschappijen functioneren als financiële draaischijf om belastingvoordeel te halen.

Klatergoud (Eldorado Gold)

Griekenland

Een ander land dat gebukt gaat onder harde bezuinigingsmaatregelen is Griekenland. Terwijl aan Griekenland miljarden werd geleend onder zeer strenge voorwaarden met grote sociale en economische gevolgen voor de Griekse samenleving, werd het Griekse economisch herstel ondermijnd door belastingontwijking via brievenbusfirma’s in Nederland. “De Europese Unie en Nederland meten met twee maten. Aan de ene kant leggen ze harde bezuinigingsmaatregelen op aan Griekenland, met vernietigende sociale en economische impact. Aan de andere kant faciliteren ze actief belastingontwijking, waardoor de Griekse overheid miljoenen euro’s misloopt”, aldus SOMO-onderzoeker Katrin McGauran die meewerkte aan onze case study uit 2015 naar belastingontwijking van het in Griekenland opererende mijnbouwbedrijf Eldorado Gold.

Survival of the Richest

Nederland weigert belastingontwijking aan te pakken

“Nederland is niet bereid om haar eigen ‘kroonjuwelen’ aan te pakken, zoals de deelnemingsvrijstelling. De Europese Commissie stelde dan ook terecht vast dat Nederland een van de meest schadelijke belastingregelingen in de EU heeft”, stelt onderzoeker Jasper van Teeffelen van SOMO naar aanleiding van een groot onderzoek uit 2016 naar belastingontwijking in Europa. “Ten opzichte van vorig jaar zijn er door de EU, onder Nederlands voorzitterschap, wel stappen gezet om belastingontwijking te bestrijden, maar Nederland zelf heeft weinig gedaan om haar eigen rol als facilitator van belastingontwijking aan te pakken”.

Onder druk van het bedrijfsleven

De Nederlandse overheid staat echter onder grote druk van het bedrijfsleven als het gaat om belastingmaatregels en afspraken. Hoe ver de invloed van het bedrijfsleven reikt onderzocht SOMO door middel van Wob-verzoeken (Wet Openbaarheid van Bestuur). Een reconstructie van de invloed van werkgeversorganisatie VNO-NCW bij het invoeren van een nieuwe belastingmaatregel laat zien hoe publieke gelden worden aangewend voor private belangen.

Oplossingen

De Nederlandse Minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem, stelde op 5 april 2016 in het Financieel Dagblad(opens in new window) dat Nederland te vaak is “gebruikt” door bedrijven om belasting te ontwijken en zo onderdeel van het probleem is. Maar hoe moet een oplossing er dan uit zien? RTL Nieuws interviewde SOMO(opens in new window)  voor een antwoord op precies deze vraag. Tax Justice Nederland heeft eind vorig jaar een paper(opens in new window)  gepubliceerd waarin veel concrete oplossingen worden aangedragen.

Aangezien Nederland een belangrijke doorvoerhaven voor bedrijven is, zou de Nederlandse overheid maatregelen moeten nemen om een einde te maken aan belastingontwijking en -ontduiking via haar fiscale regime. In het bijzonder kan Nederland de volgende maatregelen nemen:

Meer transparantie:

• Overheden moeten bedrijven verplichten tot publieke rapportage per land. Deze zogeheten country-by-country rapportage maakt het mogelijk om te beoordelen waar bedrijven (reële economische) activiteiten hebben, hoeveel winst zij in verschillende landen genereren en waar zij belasting betalen. Deze rapportage moet ook inzicht gaan geven in transacties die binnen de bedrijfsgroep – dus tussen groepsentiteiten − plaatsvindt omdat hier de grootste ontwijking valt waar te nemen.
• Een publiek register van beneficial owners (oftewel uiteindelijke eigenaren). De Panama papers laten goed zien wat de risico’s zijn van het feit dat er vaak zo weinig bekend is over de personen die zich achter complexe bedrijfsstructuren bevinden – degenen die uiteindelijk het geld ontvangen. Een publiek register van deze uiteindelijke eigenaren is een belangrijke stap.

Maak een einde aan Nederland als doorsluisland:

• Nederland moet, in Europees verband, belasting heffen op geldstromen naar belastingparadijzen. Zo heeft Nederland momenteel geen bronbelasting op rente- en royaltystromen. Dat moet veranderen.
• Er moet een einde gemaakt worden aan brievenbusfirma’s. Dat betekent strengere substance-eisen die reële economische activiteit reflecteren, en betere anti-misbruikbepalingen in nationale wetgeving die ervoor zorgen dat kunstmatige constructies geen aanspraak maken op belastingvoordelen. Lees de aanbevelingen van de Europese Commissie: Commission recommendation on agressive tax planning.

Verkiezingen

De meeste politieke partijen hebben belastingontwijking opgenomen in hun partijprogramma. Het MVO Platform(opens in new window) heeft een kieswijzer(opens in new window) gemaakt dat de ambities van Nederlandse politieke partijen op het gebied van belastingontwijking vergelijkt. VVD, PVV en 50 Plus komen het slechtst uit de bus. GroenLinks en Partij voor de Dieren scoren het hoogst.

Later deze week (zondag 12 februari) vindt er in De Balie(opens in new window) een verkiezingsdebat plaats over het Nederlandse belastingbeleid: Make Tax Fair Again. Wat is de rol van Nederland in de internationale aanpak van belastingontwijking? Worden er maatregelen genomen op EU niveau om belastingontwijking aan te pakken of zijn we verwikkeld in een internationale ‘race-to-the-bottom’? Wie zijn eigenlijk de winnaar en verliezers van de nationale en internationale belastingpolitiek? Er zijn momenteel nog plekken beschikbaar(opens in new window) .

 

Meer lezen

Fact sheets en websites

• Aanhoudende belastingontwijking ondermijnt Europese solidariteit. Voorzitterschap EU vergt het uiterste van Nederland om geloofwaardigheid te behouden.
• Belastingvrije investeringen in kaart gebracht. Een nieuwe interactieve website laat zien welke Europese landen belastingontwijking via brievenbusfirma’s faciliteren.

Video

• ‘Cash machine’ Apple creates poor societies(opens in new window) van SOMO.

Columns en artikelen

• Belastingontwijking en brievenbusfirma’s: de cijfers en de gevolgen(opens in new window)
• Nederland is paradijs voor dieven en dictators. Opiniestuk dat eerder in De Volkskrant verscheen.

Andere organisaties die belastingontwijking aan de orde stellen:

• Tax Justice Nederland(opens in new window)
• Global Alliance for Tax Justice(opens in new window)
• Eurodad(opens in new window)