Rechtvaardig afbouwen van fossiele subsidies

Minder CO2 en meer inkomsten

Afbouw fossiele subsidies: langlopende beloftes, weinig vooruitgang…

Publicatie

Rodrigo Fernandez

Boris Schellekens

Albert ten Kate

4 september 2023

reading time 3 minutes

Fossiele subsidies zijn veelal belastingmaatregelen die het gebruik van fossiele brandstoffen stimuleren of goedkoper maken. Er is inmiddels brede consensus dat het afbouwen van fossiele subsidies een belangrijke stap is in het halen van onze klimaatdoelstellingen. Het zal de vraag naar fossiele brandstoffen reduceren en tegelijkertijd extra inkomsten genereren voor een versnelling van een groene transitie, het tegengaan van ongelijkheid en het bevorderen van maatschappelijk welzijn.

Ondanks deze kennis en eerdere toezeggingen om fossiele subsidies te stoppen, begon de Nederlandse overheid pas in 2019 met het in kaart brengen van fossiele subsidies. In mei 2022 kwam het huidige, inmiddels demissionaire kabinet met een vernieuwd overzicht. In dit overzicht werden weliswaar meer regelingen genoemd, maar de grootte van het fiscale voordeel werd niet vermeld.

Dit rapport biedt, voor het eerst, wél een zo volledig mogelijk overzicht: het zet alle geïdentificeerde regelingen uiteen én kwantificeert deze.

De Nederlandse fossiele subsidies bedragen €37,5 miljard per jaar

Wat verstaan we onder het begrip fossiele subsidie? Dit rapport gebruikt de definitie van de Wereldhandelsorganisatie (WHO) van een subsidie en de daarop gebaseerde methodologie om fossiele subsidies te kwantificeren. Deze methodologie is ontwikkeld door het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP). De Nederlandse overheid hanteert dezelfde definitie en methodologie. Op basis hiervan zijn 31 regelingen geïdentificeerd, waar de Nederlandse overheid fossiele brandstoffen een voordeel verschaft. Over de laatste drie jaren, 2020-2022, bedroegen de misgelopen staatsinkomsten via deze regelingen jaarlijks gemiddeld €37,5 miljard.

Grootverbruikers van fossiele energie profiteren het meest

Het grootste deel van de geïdentificeerde fossiele subsidies bestaat uit fiscale regelingen. Voor specifieke sectoren of processen rekent Nederland dan een vrijstelling, lager tarief of belasting-
teruggave. In het algemeen bieden veel regelingen voordelen voor bedrijfssectoren die juist veel energie verbruiken, zoals de zware industrie. De grootste fossiele subsidie betreft de energiebelasting op gasverbruik. Twee derde van het gasverbruik door Nederlandse bedrijven en instellingen is vrijgesteld van energiebelasting, en voor grootverbruikers die wel worden belast geldt een veel lager tarief dan voor andere bedrijven. Verder nemen de scheep- en luchtvaart een bijzondere positie in. In deze sectoren gelden accijnsvrijstellingen voor gebruikte brandstoffen. Nederland brengt daar tot dusver weinig tegen in met nationale maatregelen als de vliegbelasting.

Door fossiele subsidies af te bouwen daalt de CO2-uitstoot met 13,1% tot 19,8% tegen 2030

Bouw fossiele subsidies af en de CO2-uitstoot gaat omlaag: met hoeveel is berekend via het model van het International Institute for Sustainable Development (IISD).

Bij de invoer voor het model, is ervan uitgegaan dat 25% van de ontstane extra inkomsten door de afbouw ingezet kan worden voor versnelling van de verduurzaming; 25% kan worden besteed voor Nederlands sociaal beleid; en 25% voor internationale klimaatrechtvaardigheid. Niet het gehele bedrag aan misgelopen staatsinkomsten zal kunnen worden ingezet. Dit komt doordat bedrijven onder invloed van het afschaffen van de subsidies hun fossiele verbruik zullen gaan vervangen of verminderen.

Met een volledige afbouw in 2025 kan volgens het model een CO2-reductie van 19,8% gerealiseerd worden. Is de afbouw van fossiele subsidies pas in 2030 voltooid, dan wordt een CO2-reductie van 13,1% behaald. Beide getallen gelden ten opzichte van de situatie in 2030 zonder afbouw.

Maak in 2023 een rechtvaardig afbouwplan

SOMO, Oil Change International en Milieudefensie bevelen aan dat de Nederlandse overheid nog in 2023 een nationaal afbouwplan maakt voor snelle afbouw van fossiele subsidies. Er zijn een
aantal criteria waaraan dit afbouwplan dient te voldoen:

Het afbouwplan moet rechtvaardig zijn. Als de verdeling van de klimaatkosten niet als rechtvaardig wordt ervaren, komt het draagvlak voor het klimaatbeleid onder druk te staan. Oormerk een deel van de inkomsten voor 1) versnelling van de Nederlandse verduurzaming in energie-efficiëntie en hernieuwbare energie, 2) Nederlands sociaal beleid om de gevolgen voor kwetsbare groepen op te vangen, en 3) internationale klimaatrecht vaardigheid door een verhoging van de Nederlandse klimaatfinanciering voor landen in het mondiale Zuiden.
Neem het voortouw met nationale maatregelen. Nederland beloofde in 2016 al om per 2025 de fossiele subsidies beëindigd te hebben. Te vaak stelt de overheid echter dat een regeling niet af te schaffen is, omdat dit EU-breed zou moeten, er andere internationale afspraken zijn, of de concurrentiepositie van de industrie in het geding is. In de praktijk is nationaal wel veel mogelijk. Denk aan de verbreding van de vliegbelasting om de in Europa vastgelegde accijnsvrijstelling op kerosine tegen te gaan. Dit versterkt ook de lobbypositie in de EU, om fossiele subsidies ook daar te beëindigen.
Voorkom nieuwe fossiele subsidies. Terwijl de oude worden afgebouwd, dient Nederland ervoor te waken geen nieuwe fossiele subsidies te creëren, zoals voor waterstof uit fossiele brandstoffen.

Er ligt een belangrijke kans voor de Nederlandse overheid. Met het afbouwen van fossiele subsidies snijdt het mes aan twee kanten: het verlagen van CO2-emissies én tegelijkertijd staatsinkomsten verhogen om in te zetten voor verduurzaming en sociaal en rechtvaardig klimaatbeleid.

Link naar de berekeningen: https://somo.nu/45CDQcY(opens in new window)