Hoe maken we publiek gefinancierde coronavaccins toegankelijk voor iedereen?

Volgens een recente studie hebben overheden wereldwijd sinds het begin van de pandemie € 93 miljard geïnvesteerd in coronavaccins en -medicatie. De Nederlandse overheid investeerde sinds maart 2020 ruim € 917 miljoen in corona-onderzoek en -vaccins.

Met deze enorme publieke investeringen is de roep om voorwaarden te verbinden aan investeringen in medicijnontwikkeling in een stroomversnelling gekomen. Het belang hiervan wordt elke dag duidelijker: ondanks publieke financiering zijn bijvoorbeeld de vaccins van Moderna en Pfizer onbetaalbaar geprijst voor 70 landen, 96 procent(opens in new window) van de doses zijn verkocht aan de rijkste landen. Miljarden mensen zullen de komende jaren geen toegang hebben tot een vaccin waardoor de epidemie alleen maar langer zal duren voor iedereen. De Nederlandse overheid is internationaal gezien een voorloper als het gaat om het stellen van voorwaarden van betaalbaarheid en toegankelijkheid. Maar ook het initiatief COVAX, dat op wereldschaal voor een eerlijk verdeelde toegang tot coronavaccins moet zorgen, heeft uitgebreide voorwaarden verbonden aan haar financiering. Wat houden deze voorwaarden precies in en zijn ze goed genoeg om publiek gefinancierde vaccins en medicijnen voor iedereen toegankelijk te maken?

In dit artikel geven we een overzicht van de Nederlandse publieke investeringen in corona-onderzoek en wereldwijde investeringen in enkele vaccins in het bijzonder. We analyseren de voorwaarden die de betaalbaarheid en toegankelijkheid zouden moeten waarborgen en geven antwoord op de vraag of zij op dit moment voldoen. Het antwoord is teleurstellend, zo blijkt uit twee case studies. En we geven antwoord op de vraag wat er dan wel moet gebeuren. Dit artikel is in samenwerking met Wemos tot stand gekomen.

Meer over CEPI: de Coalition on Epidemic Preparedness Innovations(opens in new window)

De financiële bijdragen van Nederland aan corona-onderzoek

Op 31 maart 2020, twee weken na de start van de eerste lockdown, wordt de Tweede Kamer voor het eerst geïnformeerd over de Nederlandse financiering van corona-onderzoek. Daarbij gaat het in eerste instantie om acute onderzoeksvragen en om medisch- en maatschappelijk onderzoek. Het kabinet stelde hiervoor €42 miljoen beschikbaar. Half april meldt het kabinet(opens in new window) dat Nederland €50 miljoen zal bijdragen aan vaccinontwikkeling via de Coalition on Epidemic Preparedness Innovations (CEPI). CEPI is een stichting die donaties inzamelt om vaccins te ontwikkelen tegen opkomende infectieziekten. CEPI heeft de krachten gebundeld met Gavi, the Vaccines Alliance en de wereldgezondheidsorganisatie. Samen werken zij onder de noemer van het partnership COVAX om armere landen van coronavaccins te voorzien.

Het budget voor nationaal corona-onderzoek wordt in juni 2020 van €42 miljoen verhoogt tot €67,5 miljoen . Tot slot maakt Nederland €25 mln extra vrij specifiek voor de beschikbaarheid van kandidaatvaccins voor kwetsbare landen.

Als EU-lidstaat draagt Nederland ook bij via de EU. De Europese Commissie start op 4 mei 2020 de mondiale fondsenwervingsactie ‘Coronavirus Global Response Pledging event’(opens in new window) , om een versnelling van het internationale onderzoek naar diagnostiek, therapieën en vaccins te kunnen financieren. In totaal wordt €15,9 miljard toegezegd waarvan €11,9 miljard door de Europese lidstaten. Minister president Rutte geeft in zijn online statement aan dat Nederland hiervoor €192 miljoen heeft vrijgemaakt voor verschillende doeleinden.

Screenshot van Premier Rutte tijdens het online ‘pledging event’ van de EC op 4 mei 2020

---

De Nederlandse voorfinanciering van vaccinleveringen

In juni 2020, neemt Nederland, samen met Duitsland, Frankrijk en Italië, het initiatief tot het oprichten van de ‘Inclusieve Vaccin Alliantie’ om te investeren in de toekomstige levering van vaccins. De Alliantie zette stappen om een overeenkomst te sluiten met AstraZeneca voor de levering van 300 tot 400 miljoen Oxford-vaccins. Dit wordt al snel hevig bekritiseerd omdat het zou leiden tot concurrentie tussen Europese landen onderling en tot vaccin-nationalisme. De onderhandelingen voor deze overeenkomst worden daarom overgenomen door het Joint Negotiation Team van de Europese Commissie. Nederland maakt ook deel uit van dit team. Dit team sluit in EU-verband nu alle overeenkomsten af met farmaceuten, de zogeheten ‘advanced purchase agreements’ (APAs).

De Europese Commissie stelt hiervoor 2,7 miljard euro vanuit het Emergency Support Instrument (ESI) beschikbaar. Vanuit dit EU-budget worden de kosten gefinancierd die de producenten moeten maken om straks voldoende te kunnen produceren. De lidstaten betalen de kosten voor de aankoop van de vaccins zelf en een aanvullende bijdrage voor het bovengenoemde ESI-budget.

Nederland heeft recht op de aankoop van circa 3,89 procent van alle vaccins die in EU-verband worden aangekocht, aangezien de verdeling naar rato van het bevolkingsaandeel plaatsvindt. Hiervoor stelt het kabinet € 700 miljoen beschikbaar. Hiervan is €490 miljoen begroot voor de aankoop van de zes genoemde vaccins en €43 miljoen voor de bijdrage aan het ESI-budget.

Bron: Kamerbrief 20 november 2020 betreffende de corona vaccinatiestrategie.

---

 

Daarnaast heeft Nederland al €25 miljoen toegezegd aan COVAX ten behoeve van kwetsbare landen die uit dit budget worden betaald en is er een bedrag gereserveerd voor de aankoop van nog meer vaccins (€109 miljoen). Hiermee is €667 miljoen van de €700 miljoen reeds begroot .

De tabel geeft de situatie weer op 20 november, inmiddels zijn er ook onderhandelingen met Valneva voor de levering van 30 miljoen doses aan de EU (1,2 voor Nederland) en met Novavax voor 100 miljoen doses (3,8 miljoen voor Nederland) .

De Nederlandse investeringen in onderzoek en vaccins bedragen vanaf het begin van de pandemie 917 miljoen euro (zie onderstaande tabel).

---

De voorwaarden van Nederland om toegankelijkheid en betaalbaarheid te waarborgen

In de beantwoording van Kamervragen spreekt (voormalig) Minister Van Rijn van Medische Zorg duidelijke taal over het verbinden van voorwaarden aan de financiering van coronavaccins en therapieen: “Ik waak over de publieke belangen zoals beschikbaarheid en betaalbaarheid van vaccins en vraag aandacht voor publieke waarborgen daar waar de overheid meebetaalt aan onderzoek.” Ook spreekt hij uit dat de Nederlandse regering bij de jaarlijkse vergadering van de Wereldgezondheidsorganisatie leiderschap zal tonen en zich expliciet zal uitspreken over de noodzaak om wereldwijd kennis en technologieen te delen via de COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP) van de Wereldgezondheidsorganisatie en dat Nederland dit actief zal steunen.

Minister van Rijn geeft aan dat het kabinet alleen zal investeren in de ontwikkeling van vaccins en geneesmiddelen die onder acceptabele voorwaarden beschikbaar komen voor patiënten. Als het gaat om de eerder genoemde €42 miljoen, zet de Minister in op de principes van ‘Maatschappelijk Verantwoord Licentiëren’ (MVL). Deze principes zien volgens de Minister toe op de toegankelijkheid en betaalbaarheid van therapieën die ontwikkeld zijn op patenten die in het publieke domein tot stand zijn gekomen. Wat betreft de genoemde €50 miljoen gedoneerd aan CEPI voor vaccinontwikkeling, vertrouwt Nederland op CEPI’s voorwaarden die volgens het kabinet overeen komen met de principes van MVL. Of dat vertrouwen van de Minister en het kabinet terecht zijn lees je verderop in dit artikel.

Naast de voorwaarden voor toegankelijkheid en betaalbaarheid committeren verschillende Nederlandse organisaties, zoals NWO, ZonMw en universiteiten zich aan voorwaarden als open science, open access publications and FAIR data stewardship voor de funding van corona-onderzoek.

Als voorbeeld van een ander land dat voorwaarden stelt kan in dit kader Duitsland genoemd worden. De financiële ondersteuning van Duitsland van BioNTech-Pfizer met een subsidie van 375 miljoen euro, en Curevac van 252 miljoen euro ging gepaard met afspraken over de levering van toekomstige vaccins door de twee bedrijven aan Duitsland. Met deze voorwaarden heeft Duitsland alleen toegankelijkheid bedongen voor het eigen land wat een beperkte vorm van toegankelijkheid is en ook vaccinnationalisme genoemd kan worden. Ook een Britse subsidie aan het Oxford-consortium van ongeveer 37,5 miljoen euro heeft leveringen aan het Verenigd Koningrijk bedongen van het Astrazeneca-Oxford vaccin, waardoor Europa langer op haar leveringen moet wachten.

Effectiviteit van de principes van Maatschappelijk Verantwoord Licentiëren (MVL)

Principes voor maatschappelijk verantwoord licentiëren(opens in new window)

In 2019 publiceerde de Nederlandse Federatie van Universitair medische centra (NFU) de principes voor Maatschappelijk Verantwoord Licentiëren(opens in new window) die onder haar leiding tot stand waren gekomen. Met deze principes kunnen de Universitair medische centra (umc’s) ervoor zorgen dat in licentieovereenkomsten, voor patenten die binnen de umc’s zijn ontwikkeld, clausules worden opgenomen om te komen tot een prijsstelling en toegankelijkheid van medicijnen die maatschappelijk verantwoord is. De principes zijn praktisch uitgewerkt in een toolkit (de MVL-Toolkit)(opens in new window) .

De Nederlandse overheid verwijst naar de principes van MVL als waarborg voor toegankelijkheid en betaalbaarheid. Ook heeft de Nederlandse overheid gezegd dat zij deze principes in Europa zal promoten. Maar de vraag is of zij afdoende zijn en of we dit nu al kunnen weten. Daarvoor kijken we naar AbbVie als case study waar de principes leidend zijn geweest.

Case study AbbVie: het hanteren van de Principes van Maatschappelijk Verantwoord Licenseren

Een van de nationale corona-onderzoeksprojecten is het onderzoek naar een antilichaam als mogelijk medicijn tegen COVID-19. Hieraan is een subsidie is toegekend van € 407.951 door ZonMW welke kan worden uitgebreid naar € 1 mln. Onderzoekers aan de Universiteit Utrecht, het Erasmus Medisch Centrum en het bedrijf Harbour BioMed (HBM) hebben een antilichaam geïdentificeerd dat ook de infectie van SARS-CoV-2 in gekweekte cellen neutraliseert. Dit onderzoek bouwt voort op het jarenlange onderzoek(opens in new window) van de universiteiten dat al in 2002 begon. Om de werkzaamheid in een klinische setting te testen is er een samenwerkingsverband gestart met de Amerikaanse farmaceut AbbVie. Dit is een typisch voorbeeld waar het intellectueel eigendom, dat is ontwikkeld met Nederlands overheidsgeld, in handen komt van een grote internationale farmaceut. De vraag is nu wat de principes van MVL in dit geval hebben opgeleverd. Wat zijn de beschikbaarheids- en betaalbaarheidscriteria waaraan moet worden voldaan door AbbVie? Minister de Jonge geeft hier geen duidelijk antwoord op, hij zegt alleen dat de Universitair Medische Centra hem hebben verzekerd dat de principes voor MVL leidend zullen zijn bij de afsluiting van de licentieovereenkomst. Daarbij herhaalt de Minister dat hij er zich sterk voor maakt, dat middelen die mede ontwikkeld zijn met Nederlands overheidsgeld ook in Nederland beschikbaar komen tegen een aanvaardbare prijs. Volgens hem zorgen de principes van MVL hiervoor.

Maar wat staat er dan precies in deze MVL-principes zoals die nu uitgewerkt zijn in de NFU Toolkit(opens in new window) ? De NFU Toolkit zou een bepaling moeten bevatten (als uitwerking van het tiende principe) dat de prijsstelling de toegankelijkheid niet in gevaar zal brengen. De toolkit voorziet er echter alleen in dat de licensienemer toezegt om maatregelen te nemen zodat het middel betaalbaar is in ontwikkelingslanden. Er wordt helemaal niet gerept over betaalbare toegang voor andere patienten die het middel nodig hebben, bijvoorbeeld in de landen die financieel hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van het potentiele middel.

De enige andere bepaling in de NFU Toolkit die gaat over transparantie, beschikbaarheid en prijs is de bepaling op pagina 41, ‘Rewarding compliance, availability, transparency and/or local development’. De kern van deze bepaling is er echter op gericht dat àls er voorwaarden worden gesteld aan beschikbaarheid of betaalbaarheid door de licensiegever, dat hier financiële compensatie tegenover moet staan voor de licentienemer, te betalen door de licentiegever (!). Deze financiële compensatie zou dan bestaan uit een korting op de te betalen royalties. Deze bepaling vertelt dus alleen maar dat de kosten die gepaard gaan met de voorwaarden m.b.t. prijs en beschikbaarheid tot kosten zullen leiden voor de licentienemer en dat deze gedeeltelijk zullen worden doorgeschoven aan de licentiegever.

Het is teleurstellend dat het opnemen van voorwaarden aan prijs en beschikbaarheid een optie is en geheel vrijwillig, en dat de universiteit die inderdaad zulke voorwaarden stelt daar zelf de rekening voor krijgt. Een doeltreffender ontmoediging is er niet.

Concluderend:

• In de gewenste situatie zouden de principes van MVL hebben geleid tot een niet-exclusieve licentie, tot de voorwaarde voor de farmaceut om kennis en technologie te delen in de Covid-19 Technology Access Pool en tot afspraken over een acceptable prijs en over toegankelijkheid van het medicijn voor wie het nodig heeft. De principes van MVL voorzien hier helaas helemaal niet in.
• Het vertrouwen van het kabinet in de prinicipes van MVL om betaalbaarheid en toegankelijkheid te waarborgen is misplaatst. De MVL-principes ontmoedigen zelfs het opnemen van voorwaarden voor betaalbaarheid en toegankelijkheid.

De COVID-19 technology access pool

Hoe zit het met het leiderschap dat Nederland zou tonen om de WHO COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP) succesvol te maken? Gaandeweg na het uitspreken van de actieve steun werden er door het kabinet nuanceringen aangebracht. Zo benadrukte Nederland telkens het belang van het vrijwillige karakter. Volgens het kabinet kan het dwingen van deelname aan C-TAP leiden tot een afname van noodzakelijke private investeringen, welke van belang zijn bij het vinden van een vaccin.In antwoorden aan de Kamer zegt Minister van Rijn(opens in new window) (Medische Zorg) dat als privaat geld nodig is om de therapie verder te ontwikkelen hij het verplicht delen van het patent in een patent pool “geen goed idee vindt want dit zou bedrijven de zekerheid kunnen ontnemen dat zij de gemaakte kosten kunnen terugverdienen en dit remt de private investeringen in therapieontwikkeling die we wel degelijk nodig hebben.“ In deze terughoudende redenering klinkt het belang van de industrie stevig door en met dit zwakke leiderschap is het niet verwonderlijk dat nog geen enkele farmaceut iets heeft gedeeld in C-TAP.
Hierin gaat hopelijk wel iets in veranderen. De Tweede Kamer heeft unaniem een motie aangenomen die de regering verzoekt om druk uit te oefenen op ontwikkelaars van coronavaccins om hun kennis en patenten te delen.

De effectiviteit van de voorwaarden van CEPI

uitleg van Gavi over COVAX(opens in new window)

Wat betreft de miljoenen euros die Nederland heeft gedoneerd aan CEPI(opens in new window) , vertrouwt de Nederlandse regering op de voorwaarden van toegankelijkheid en betaalbaarheid zoals die zijn opgesteld door CEPI. We beantwoorden hier de vraag wat deze voorwaarden inhouden. Aan de hand van een andere de casestudy (Moderna) analyseren we of deze voorwaarden effectief zijn.
CEPI zet zich door haar manier van financiering in voor een rechtvaardige toegang tot coronavaccins. CEPI werkt hierbij samen met Gavi(opens in new window) en de wereldgezondheidsorganisatie binnen het partnerschap COVAX .  COVAX streeft ernaar om tegen eind 2021, twee miljard vaccin doses beschikbaar te stellen. Hierbij regelt Gavi dat de 92 midden- en lage-inkomenslanden, die zich normaal gesproken de coronavaccins niet kunnen veroorloven, deze toch kunnen aankopen.

CEPI moet ervoor zorgen dat de vaccins beschikbaar komen en dat de vaccinontwikkelaars toezeggen om COVAX de eerste keus te geven bij de aankoop van vaccins die zijn ontwikkeld met financiering van CEPI. CEPI investeert in de productiecapaciteit van de ontwikkelaars die het ondersteunt, parallel aan hun vroege ontwikkelingsactiviteiten voor vaccins.

Tot op heden heeft CEPI meer dan US $ 1,1 miljard toegezegd aan coronavaccinonderzoek en -ontwikkelkosten en productieovereenkomsten. In onderstaande tabel staan alle partners waarmee financieringsovereenkomsten zijn getekend.

* Op 11 december 2020 is bekend gemaakt dat CSL de verdere ontwikkeling is gestopt
Bron van de tabel: Enabling Equitable Access to COVID-19 Vaccines(opens in new window) , bijgewerkt tot 26 januari 2021.

---

CEPI’s voorwaarden

In elke financieringsovereenkomst die CEPA sluit, worden toegankelijksvoorwaarden vastgelegd die in lijn zijn met CEPI’s ‘Equitable Access Policy(opens in new window) ’ oftwel vrij vertaald “rechtvaardig toegankelijkheidsbeleid”. Afhankelijk van de uitkomst van de onderhandelingen met de farmaceuten kunnen de daadwerkelijk opgenomen voorwaarden verschillen, de overeenkomsten zijn helaas niet openbaar.

CEPI(opens in new window) noemt de volgende voorwaarden, toegesneden op corona:

• Allereerst moet de partner voldoen aan de ‘equitable access policy’ van CEPI  en/of vergelijkbare verplichtingen, inclusief prijzen op niveaus die betaalbaar zijn voor de mensen die de vaccins nodig hebben.
• In overeenstemming met de COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP) bevatten CEPI-financieringsovereenkomsten vereisten voor succesvolle ontwikkelaars om gegevens en materialen te publiceren en te delen om ervoor te zorgen dat iedereen kan profiteren van het werk dat door CEPI wordt gefinancierd.
• Alle productie-output die overeenkomt met het door CEPI gefinancierde deel van de ontwikkeling moet eerst aan de COVAX-faciliteit wordt aangeboden.
• Als het gaat om levering, dan worden altijd de hoeveelheden aangegeven die wereldwijd moet worden geleverd tijdens de “pandemische periode”, maar ook het deel van de vaccinproductie voor midden- en lage-inkomenslanden in de “post-pandemische periode”.
• Het product moet geschikt zijn om te kunnen worden gedistribueerd in lage- en midden-inkomenslanden.
• CEPI streeft er niet naar om eigenaar te worden van het intellectueel eigendom dat is ontwikkeld vanuit haar partnerschappen. CEPI eist van succesvolle ontwikkelaars dat ze hun intellectueel eigendom zo beheren dat rechtvaardige toegang kan worden gerealiseerd, door ofwel doses beschikbaar te stellen aan COVAX-faciliteit ofwel door de overdracht van technologie aan vertrouwde partners en / of het opzetten van productiecapaciteit in twee of meer landen, om zo de productiecapaciteit te vergroten.

Case study Moderna

Het gebruiken van mRNA om je lichaam een eiwit te laten maken, werd in 1989 voor het eerst op haalbaarheid onderzocht door de Hongaarse biochemicus Katalin Karikó. Meer dan twintig jaar hebben Kariko en haar collega’s gewerkt om het mRNA niet door het lichaam af te laten breken voordat het instructies kan geven voor het bouwen van een eiwit. Dit belangrijke onderzoek is gedaan aan de University of Pennsylvania en was grotendeels betaald door de US National Institute of Health (NIH) met publiek geld . Twee onderzoekers, de latere oprichters van de bedrijven Moderna en BioNTech, gingen hierna verder met de ontwikkeling.

In January 2020 investeerde CEPI $900.000 in de veelbelovende maar nog niet geteste mRNA-technologie van Moderna om een coronavaccin te ontwikkelen. Deze ‘vroege’ financiering was van cruciaal belang om het project van de grond te krijgen.   Moderna tekende hiervoor een financieringsovereenkomst met de toegankelijksvoorwaarden in lijn met CEPI’s ‘Equitable Access Policy’.

In de loop van 2020 ontving Moderna verschillende financieringsinjecties van de Amerikaanse overheid. Volgens het ‘Department of Health and Human Services’ stond in december 2020 de teller op $4.1 miljard   voor het ontwikkelen van het vaccin, de clinical trials en de productie. Ongeveer $1 miljard daarvan was afkomstig van de Biomedical Advanced Research and Development Authority (BARDA).

Het contract met BARDA(opens in new window) bevat volgens een rapport van Public Citizen een clausule die vereist dat Moderna aangeeft hoe groot het percentage van de totale kosten is dat door de Amerikaanse overheid is betaald ten opzichte van de private investeringen. Moderna heeft dit echter niet gedaan .
Ondanks de enorme overheidsinvestering is het Moderna dat bepaalt aan wie het levert en voor welke prijs. Moderna’s vaccin is verre van toegankelijk of betaalbaar voor midden- en lage-inkomenslanden. Het grootste deel van de doses zijn verkocht aan rijke landen (zie onderstaande figuur).

Aantal verkochte doses Moderna vaccin en de bestemming.

Bron: printscreen van Bloomberg’s(opens in new window) Covid-19 Deals Tracker: 9.04 Billion Doses Under Contract.

---

Het overgrote deel van de 816 miljoen verkochte doses gaan naar de EU, VS, Japan, Canada en Zuid Korea. Moderna heeft nog geen overeenkomst met COVAX om vaccins te leveren voor een gereduceerde prijs zoals Pfizer dat bijvoorbeeld wel heeft gedaan.

Moderna’s vaccin is het duurste vaccin. Dankzij de Tweet van Eva de Bleeker over de per ongeluk uitgelekte vaccinprijzen die België heeft betaald, weten we dat het Moderna vaccin hen $18,- dollar heeft gekost.

---

Conclusie:

• We kunnen constateren dat Moderna ondanks CEPI’s voorwaarden:
  • Geen productie heeft aangeboden aan COVAX voor redelijke prijs;
  • Niet levert aan landen volgens het beginsel van ‘equitable access’ maar alleen aan rijke landen;
  • De hoogste prijs vraagt voor hun vaccin;
  • Geen kennis en technologie deelt met C-TAP of andere producenten in staat stelt te produceren;
  • Geen transparantie geeft over het percentage van de kosten dat door amerikaanse overheid is betaald terwijl ze daartoe verplicht zijn.
• We kunnen op dit moment concluderen dat noch CEPI, noch de Amerikaanse federale overheid de naleving van voorwaarden die aan de financiering door hen zijn gesteld proberen te forceren.
• Dat betekent dat er ook voor de Nederlandse bijdrage aan CEPI geen garanties zijn dat toegankelijkheid en betaalbaarheid zijn gewaarborgd.

Internationale publieke investeringen in belangrijke coronavaccins

Een aantal organisaties heeft geprobeerd om het totaal aan publieke investering voor coronavaccins en -behandelingen in kaart te brengen. Onvoldoende transparantie over overheidsinvesteringen bemoeilijkt dit en daarom is geen enkel overzicht volledig.

De organisatie kENUP Foundation(opens in new window) maakte op basis van publiek beschikbare informatie (tot en met 10 januari 2021), de schatting dat wereldwijd overheden tenminste €93 miljard hebben besteed aan coronavaccins en -behandelingen in een periode van elf maanden. Het overgrote deel daarvan, 93 procent, betreft een nieuwe vorm van investeren via ‘Advance Purchase Agreements’ (APAs) oftewel aankoopsovereenkomsten.

VS overheidsfinanciering via Operation Warp Speed in vaccins in 2020

Bron: Time(opens in new window) , 14 December 2020

---

Zo’n aankoopsovereenkomst houdt in dat regeringen in ruil voor het recht om binnen een bepaald tijdsbestek een bepaald aantal vaccindoses te kopen, een deel van de aanloopkosten financieren van de farmaceuten. David Loew , in april 2020 nog in de hoedanigheid van CEO van vaccinproducent Sanofi Pasteur, zei hierover dat miljarden van overheden nodig zullen zijn om de aanschaf van de vaccins te garanderen omdat de industrie niet alleen de kosten kan dragen als het niet weet of er een markt voor hun product is.

Transparantie is nodig om de Europese vaccinstrategie te laten slagen

Een groot bezwaar tegen de APAs is dat de inhoud geheim is, ondanks dat het om overheidsfinancieringen gaat. Dit geldt voor de overeenkomsten die de EU met farmaceuten afsluit, maar ook die van CEPI. Door de geheimhouding kan er geen democratische controle plaatsvinden op de afspraken en is er het gevaar dat het publieke vertrouwen in de vaccins afneemt. NGO’s die ijveren voor wereldwijde toegankelijkheid van medicijnen hebben met gedeeltelijk succes deze geheimhouding aangevochten. Een aantal APA’s afgesloten door de EU zijn inmiddels beschikbaar gesteld door de bedrijven. Het gaat om Curevac(opens in new window) , BioNTech en Pfizer(opens in new window) , en AstraZeneca. Maar belangrijke informatie is nog steeds onleesbaar gemaakt, zoals de prijs, prijs per dosis, de hoogte van de aanbetaling door de EC, het aantal doses dat wordt geleverd per kwartaal, de productielocaties, en het aansprakelijkheids- en vrijwaringsregime wanneer er iets mis zou gaan met het vaccine.

Tot grote verbazing van NGOs en volksvertegenwoordigers bevatten de APA’s verbijsterende en niet eerder vertoonde clausules op het gebied van aansprakelijkheid:

• In het geval dat de farmaceut, maar ook haar filialen, onderaannemers en sublicentiehouders en contractpartners – aansprakelijk zouden moeten worden gehouden voor schade, schade en verliezen die voortvloeien uit het gebruik van het vaccin, zullen de lidstaten hen schadeloos stellen.
• Deze vrijwaring dekt niet alleen de schade die aan het slachtoffer wordt betaald, maar ook de juridische (advocaten) en experthonoraria, die extreem duur kunnen zijn.
• Deze vrijstelling van aansprakelijkheid dekt ook de schade die is opgelopen tijdens de preklinische en klinische tests van het vaccin, terwijl dit meestal wordt gedekt door een specifieke verzekeringspolis.
• Er is geen tijdslimiet aan deze clausule, wat betekent dat de lidstaten zullen moeten betalen totdat de laatste procedure is afgesloten. Onder bepaalde voorwaarden kunnen slachtoffers tot tien jaar de tijd hebben om naar de rechtbank te gaan, maar de uiteindelijke beslissing kan nog veel langer duren.

Door de geheimhouding van de APA’s is nu ook niet na te gaan of er voorwaarden aan toegankelijkheid gesteld zijn bij de financiering, zoals het beschikbaar stellen van doses aan COVAX of overdracht van technologie. Of het opzetten van productiecapaciteit in meer landen, om zo de productiecapaciteit te vergroten. Dit zouden logische voorwaarden zijn.

Zowel Oxfam als de BBC hebben per vaccin een schatting gemaakt van het totaal aan overheidsfinanciering per vaccin. SOMO heeft deze schattingen tezamen met de gegevens van Operation Warp Speed en diverse media omgezet in een schatting in miljarden euros.

Samenstelling SOMO
Bronnen gebruikt bij het opstellen van de tabel:

• BBC/Airfinity(opens in new window) (omgerekende Koers £ 1= € 1,21)
• Oxfam(opens in new window) (omgerekende koers $1 = €0,83)
• Operation Warp Speed (OWS)(opens in new window) (omgerekende koers $1 = €0,83)
• Pfizer/BioNTech: 375 miljoen van de Duitse overheid volgens de Volkskrant(opens in new window) . Volgens Fortune(opens in new window) gaat het om $ 445 miljoen maar dit wordt niet door andere bronnen bevestigd.
• Pfizer/BioNTech: 100 miljoen van de EIB(opens in new window)
• Curevac: 80 miljoen(opens in new window)
• Curevac: 252 miljoen(opens in new window)

---

De vraag is of de overheidsfinanciering van deze vaccins samengaat met verantwoordelijk gedrag van de vaccinproducenten als het gaat om beschikbaarheid en betaalbaarheid van hun vaccins. Dat is cruciaal om corona wereldwijd te bestrijden. Stichting Farma ter Verantwoording heeft onderzoek gedaan naar goede coronabedrijfspraktijken , een aantal van de bevindingen worden hier samengevat.

Als we kijken naar de goede coronabedrijfspraktijken van vier vaccinproducenten uit de tabel (Pfizer, AstraZeneca, Moderna en J&J) dan zijn de belangrijkste bevindingen:

• Zowel Johnson & Johnson en AstraZeneca hebben toegezegd geen winst te willen maken op de vaccinprijzen voor de duur van de epidemie
• AstraZeneca heeft de wereldwijde capaciteit om zijn vaccin te produceren vergroot. Ze hebben vier overeenkomsten met fabrikanten in verschillende gebieden, waardoor de eerste vaccinleveranciers in een kortere tijd meer mensen kunnen bereiken dan wanneer AstraZeneca de enige producent ter wereld zou blijven.

Maar als we kijken naar de slechte coronabedrijfspraktijken van de zes vaccinproducenten uit onze tabel dan zien we het volgende:

• Geen enkel bedrijf ondersteunt momenteel de Covid-19 Technology Access Pool van de WHO.
• Moderna heeft openlijk verklaard winst te willen maken met zijn coronavaccin, ondanks het feit dat dit bedrijf de meeste overheidsfinanciering heeft ontvangen. Op deze manier wordt overheidsfinanciering gebruikt om winst te maken.
• Alle vaccinontwikkelaars, behalve AstraZeneca, hebben APA’s afgesloten die ertoe leiden dat meer dan de helft van hun verwachte leveringen in 2020 en 2021 aan hoge-inkomenslanden zullen zijn, waardoor de beschikbare leveringen voor potentiële kopers met lage en middeninkomens worden beperkt.
• Geen van de vaccinontwikkelaars publiceren productiekosten.

Wat moet er gebeuren?

Hoe maken we publiek gefinancierde coronavaccins toegankelijk voor iedereen?

De voorwaarden die aan publieke financiering van vaccin- en medicijn-ontwikkeling worden gesteld, door frontrunners zoals de Nederlandse overheid en CEPI, hebben helaas nog niet het effect dat ermee beoogd is. Daarom is het belangrijk dat Nederland zijn instrument van Maatschappelijk Verantwoord Licentiëren aanpast. CEPI moet haar financieringscontracten openbaar maken zodat iedereen kan zien welke voorwaarden voor toegankelijkheid zijn gesteld. Dat verhoogt de druk op bedrijven om zich eraan te houden, iets dat nu onvoldoende gebeurt.

Om de wereldwijde toegang tot coronavaccins en -therapieen te vergroten moet de productiecapaciteit omhoog. Dit is alleen mogelijk door de overdracht van kennis en technologie, bijvoorbeeld door deelname aan de WHO COVID-19 Technology Acces Pool. Dit moet als voorwaarde worden opgenomen in de aankoopovereenkomsten (APAs) die overheden sluiten en die verantwoordelijk zijn voor het grootste aandeel van de overheidsfinancieringen aan vaccins. Deze overeenkomsten moeten volledig openbaar worden gemaakt.

Op dit moment blijven farmaceuten vasthouden aan een “business-as-usual” -benadering van intellectueel eigendom waardoor de productie- en leveringscapaciteit wordt beperkt. Sommige landen hebben wetgeving aangepast om dwanglicenties in te kunnen zetten maar is slechts een nationale oplossing en geen wereldwijde. Een andere oplossing is een tijdelijke ontheffing van het patentrecht om de corona epidemie te bestrijden. Dit voorstel is ingediend door India en Zuid-Afrika, bij de TRIPS-raad van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en wordt gesteund door 57 landen en meer dan honderd maatschappelijke organisaties waaronder SOMO.

We hebben geen keuze. Het aanpakken van de coronapandemie moet op mondiale schaal gebeuren. Niet alleen omdat het belangrijk is om solidair te zijn, maar ook omdat zich mutaties blijven ontwikkelen als we corona niet overal aanpakken en de dure vaccins niet zullen blijven werken.