Indonesische ‘Afsluitdijk’ schijnoplossing kustweringsproject Jakarta-baai

Twijfelachtige rol Nederlandse overheid en bedrijven

Jakarta zinkt. Door excessief oppompen van grondwater zakt de miljoenen-stad met tientallen centimeters per jaar en wordt zo kwetsbaarder voor overstromingen. Nederlandse bedrijven bedachten een oplossing: een enorme zeewering voor de kust, tevens een prachtig vastgoedprject. Maar deze ingreep is een schijnoplossing, zeggen onderzoekers van Both ENDS, Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) en het Transnational Institute (TNI) vandaag in een nieuw rapport. Sterker nog, tienduizenden mensen werkzaam in de lokale visserijsector dreigen hiermee hun broodwinning te verliezen.

Social justice at bay

“Dat er een oplossing moet komen, is duidelijk”, zegt Katrin McGauran van SOMO, “maar geen enkele maatregel heeft effect als het zinken van de stad niet eerst wordt gestopt. Het dalen van de bodem wordt veroorzaakt door het feit dat bijna iedereen, ook bedrijven, drinkwater oppompt. Het gigantische infrastructurele project van de Nederlandse bedrijven biedt hier geen oplossing voor.”

Ontwikkelingssamenwerking?

Eind 2015 heeft de Nederlandse overheid een consortium van Nederlandse bedrijven een subsidie van 8 miljoen gegeven om het plan verder uit te werken voor de Indonesische overheid. Daarvan is 7,5 miljoen euro afkomstig van Ontwikkelingssamenwerking. Eerder ging er al een bedrag van 3,9 miljoen euro uit deze pot naar het plan.

Het project National Capital Integrated Coastal Development, afgekort NCICD, voorziet onder meer in de bouw van een reusachtige dijk voor de kust van Jakarta. Dat zou gecombineerd moeten worden met de aanleg van een kunstmatig eiland, waarop een nieuw stadsdeel zal verrijzen. Met de verkoop van vastgoed wordt het project gefinancierd. De benodigde investeringen kunnen oplopen tot 40 miljard dollar.

Lokale groepen buiten spel

Tienduizenden mensen werkzaam in de lokale visserijsector in Jakarta vrezen hun broodwinning te verliezen door de Indonesische ‘afsluitdijk’. Vissers informeerden SOMO, Both ENDS en TNI dat ze door de huidige aanleg van kunstmatige eilanden in de baai, waarbij ook Nederlandse bedrijven zijn betrokken, al inkomsten verliezen. Door de dijk zouden de vissers ook geen vrije toegang meer hebben tot de open zee. Door de afsluitdijk dreigt de baai van Jakarta ook te veranderen in een groot verontreinigd binnenmeer.

Volgens Satoko Kishimoto van TNI, heeft de privatisering van de drinkwatervoorzieningen in Jakarta, 18 jaar geleden, het probleem verergerd: “Door de drinkwatervoorziening weer in eigen beheer te nemen, zou Jakarta het urgente probleem veel sneller op kunnen lossen. Lokale groepen willen en kunnen prima bijdragen aan verbetering van de publieke drinkwatervoorziening en aan het opschonen van bovenstroomse rivieren. En hier kan de Nederlandse overheid ook een belangrijke rol in spelen.”

De ‘Save the Jakarta Bay Coalition’, waarin de vissers zich samen met andere gedupeerden sinds 2014 hebben verenigd, stuurde in 2016 twee brieven aan minister-president Rutte om de zorgen rond NCICD te delen en Nederland te vragen druk uit te oefenen op de Indonesische regering, maar vooralsnog kwam er geen officiële reactie. De vissers en de bewoners hebben onvoldoende inspraak gehad in het project, en hun belang is nooit goed meegewogen.

Milieuschade

Voor de realisatie van de dijk en de nieuwe stadswijk zijn grote hoeveelheden zand nodig. Dat zou de illegale zandwinning, nu al een probleem voor Indonesië, verder kunnen stimuleren. Illegale zandwinning veroorzaakt grote schade aan waardevolle ecosystemen als koraalriffen.

Twee maten

“Het zou logisch zijn als de Nederlandse regering bij het steunen van Nederlandse bedrijven in het buitenland, dezelfde normen hanteert als in ons land”, zegt Giacomo Galli, die namens Both ENDS contacten heeft met de vissersorganisaties. “Dat er van tevoren goed gekeken wordt naar de gevolgen van een project voor mensen en hun leefomgeving, dat lokale bewoners vooraf goed worden geïnformeerd, inspraak hebben en gecompenseerd worden voor geleden schade. Bij ons zijn dit soort procedures de norm, de Nederlandse watersector zou zich kunnen onderscheiden door zulke procedures juist ook centraal te stellen in zo’n groot internationaal project.”