Inkoopmacht supermarkten bedreiging voor voedselproductie

Op het algemeen overleg over voedsel en voedselprijzen in de Tweede Kamer van 6 februari ontbrak een belangrijk onderwerp: de groeiende macht van supermarkten in de voedselketen, met vaak negatieve gevolgen voor voedselproducenten. Op Europees niveau is op 31 januari beslist dat oneerlijke handelspraktijken moeten worden voorkomen. Diverse EU-lidstaten hebben maatregelen getroffen. Als Nederland een economisch gezonde en duurzame voedselproductie wenst, wordt het hoog tijd dat ook Nederland garanties voor eerlijke inkooppraktijken biedt aan binnen- en buitenlandse toeleveranciers, stelt Myriam Vander Stichele, senior onderzoeker bij Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO).

Europese consumenten kopen driekwart van hun aardappelen, groenten en fruit bij de supermarkt. Agrariërs kunnen hun verse producten bijna niet meer via veilingen verkopen, en zijn direct of indirect overgeleverd aan de inkooppraktijken van supermarkten. In verschillende EU-lidstaten domineren enkele grote supermarkten, die soms meer dan 30 procent van de nationale markt in handen hebben. In Nederland heeft Albert Heijn een marktaandeel van ongeveer 33,5 procent en samen hebben de vier grootste supermarkten een marktaandeel van bijna 70%.

Wat is het probleem?

Supermarkten kunnen door hun dominante positie bij boeren en andere voedselproducenten steeds meer lage prijzen en andere voordelen afdwingen. Op lange termijn kunnen die producenten hun kosten niet langer dekken. Vooral boeren met beperkt houdbare versproducten hebben een zwakke onderhandelingspositie. Voor voedselproducenten wordt het steeds moeilijker te investeren in economisch rendabele, duurzame en innovatieve productie. De kwaliteit en diversiteit van de voedselproductie maar ook de arbeidsomstandigheden en een milieuvriendelijke bedrijfsvoering kunnen hierdoor zwaar onder druk komen te staan.

Met steeds lagere prijzen trekken supermarkten meer klanten aan – vooral in tijden van crisis. Meer klanten maakt hen nog machtiger als inkopers van voedsel. Deze vicieuze cirkel moet worden doorbroken om inkomsten, winst en risico’s eerlijker te verdelen en gezonde eerlijke voedselproductie in Nederland en daarbuiten te garanderen.

Actie op Europees niveau

Oneerlijke handelspraktijken zijn aan de orde van de dag, zoals grondige onderzoeken in veertien verschillende Europese landen hebben aangetoond. Voorbeelden: eenzijdig de prijs verlagen (zoals door Albert Heijn (2%) en Jumbo (1,25%) in september 2012); te late betalingen; afwentelen van risico’s van niet verkochte productie; dreigen met beëindiging van de handelsrelatie als de prijs niet wordt verlaagd.

Veel Europese landen hebben regelgeving of gedragscodes om misbruik van inkoopmacht te voorkomen. In Frankrijk bestaat inmiddels een permanent ‘observatoire’ die de prijzen en de marges in voedselketen in de gaten houdt en daarover publiceert (1). Na het mislukken van vrijwillig overleg tussen de verschillende bedrijven in de voedselketen, wil de Europese Commissie misbruik in de gehele EU aan banden leggen via een Actieplan in de distributiesector (2) en via een Green Paper over het aanpakken van oneerlijke inkooppraktijken (3).

Wat nu te doen?

In Nederland wil de politiek vooral het initiatief bij de bedrijven laten en een vrijwillige gedragscode faciliteren. Maar er zijn hier nog andere kansen om oneerlijke inkooppraktijken van supermarkten waar nodig aan banden te leggen.

Allereerst moet de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMA) en de Nederlandse Autoriteit Consument en Markt (ACM, die weldra van start gaat) voldoende politieke wil en capaciteit hebben om de inkooppraktijken van de grootste supermarkten, en de verschillende gevolgen ervan, zelf grondig te onderzoeken.

De NMA en het Ministerie van Economische zaken moeten bovendien een ruimere interpretatie van de mededingingswetgeving mogelijk maken. Niet langer mag de laagste prijs voor de consument het belangrijkste criterium zijn, ook de kwaliteit en diversiteit van de productie moet worden gewogen – de consument moet kunnen kiezen.

De Tweede Kamer tenslotte kan wetgeving invoeren over eerlijke handelspraktijken en eerlijke contracten tussen bedrijven – eventueel vooruitlopend op Europese afspraken.

---

(1) L’Observatoire de la formation des prix et des marges des produits alimentaires(opens in new window)

(2) Europese Commissie, Communication [….] setting up a European Retail Action Plan(opens in new window) , 31 januari 2013, aangekondigd via deze pagina(opens in new window) .

(3) Europese Commissie, Green Paper on unfair trading practices in the business-to-business food and non-food supply chain in Europe(opens in new window) , 31 januari 2013.