Langdurig onderzoek SOMO leidt tot resultaat in de Kamer

Na jaren van maatschappelijk druk heeft het Nederlandse kabinet recentelijk toegegeven* dat haar belastingbeleid, inclusief het verdragenbeleid, schadelijk is voor vele mensen, landen en bedrijven wereldwijd. Dit is een belangrijke erkenning voor het werk van SOMO, dat de laatste jaren tal van rapporten publiceerde over belastingontwijking.

Onderzoeker Rodrigo Fernandez vertegenwoordigde SOMO op 12 september bij een hoorzitting in de Tweede Kamer. Inmiddels heeft de Kamer diverse maatregelen aangekondigd. Uit onderzoeken van SOMO is gebleken dat Nederland voor grote multinationals als doorvoerland fungeert, onder meer doordat deze multinationals brievenbusfirma’s in ons land onderbrengen. Jaarlijks stroomt er € 4.000 miljard door deze firma’s heen – dertien keer ons bruto nationaal product**. Maar deze geldstromen hebben niets met de reële Nederlandse economie te maken. Bovendien betekent het geld dat door deze brievenbusfirma’s stroomt een direct verlies voor de belastinginkomsten van andere landen. Daardoor lopen met name ontwikkelingslanden miljarden euro’s mis. Dat is onacceptabel en moet veranderen, stelde Rodrigo Fernandez in de Kamer.

Nieuwe aanpak

De Ministeries van Financiën en Ontwikkelingssamenwerking hebben aangekondigd de handen ineen te slaan en de scherpe kanten van belastingontwijking in en via Nederland af te halen. Allereerst zijn de ministeries voornemens om op internationaal niveau een voortrekkersrol te gaan vervullen in de strijd tegen belastingontwijking. Daarnaast gaat de overheid op nationaal niveau een aantal veranderingen doorvoeren. Het gelijktijdig uitvoeren van een nationale en internationale aanpak markeert een belangrijke omslag. Lange tijd riepen politici, waaronder staatssecretaris Frans Weekers, dat nationale maatregelen overbodig zijn en dat deze onze internationale concurrentiepositie aantasten. Maar volgens SOMO en haar collega’s van het Tax Justice Netwerk(opens in new window) zijn er genoeg nationale maatregelen mogelijk en is het zelfs onze morele plicht om deze door te voeren.

Maatregelen

Een van die maatregelen is dat de overheid aan drieëntwintig ontwikkelingslanden aanbiedt om antimisbruikbepalingen in bilaterale belastingverdragen op te nemen. Uit het onderzoek Should the Netherlands Sign Tax Treaties with Developing Countries? (juni 2013) bleek dat Nederlandse belastingverdragen ervoor zorgen dat 28 landen samen jaarlijks € 554 miljoen aan inkomsten verliezen, omdat het geld verdwijnt via de Nederlandse brievenbussen. Deze conservatieve schatting − alleen verliezen op dividend- en rentestromen zijn meegerekend − illustreert de noodzaak van deze maatregel. SOMO is daarom gematigd positief en zou liever zien dat álle belastingverdragen antimisbruikbepalingen zouden bevatten. Daarnaast zou het tegengaan van dubbele belastingheffing (het oorspronkelijke doel van deze verdragen) binnen multilateraal verband moeten gebeuren.

Schimmige afspraken Belastingdienst

Maar we zijn er nog niet. Een noodzakelijke maatregel is dat alle brievenbusfirma’s die afspraken willen maken met de belastingdienst aan strengere eisen moeten voldoen met betrekking tot de reële activiteiten die in Nederland plaatsvinden. Dit wordt nog onvoldoende aangepakt in de voorstellen van het kabinet. De schimmige afspraken die de Belastingdienst met individuele bedrijven maakt, zogeheten ‘tax rulings’, zouden openbaar moeten worden. SOMO’s meest recente onderzoek Avoiding Tax in Times of Austerity(opens in new window) (september 2013) heeft aangetoond hoe eenvoudig het momenteel voor een brievenbusfirma is om zeer gunstige afspraken te maken met de belastingdienst. Gelukkig heeft de Europese Commissie aangekondigd deze kwestie te onderzoeken. Dit SOMO-onderzoek haalde bovendien het Portugese achtuurjournaal(opens in new window) .

Mensenrechtenschendingen

Het kabinet rept ook met geen woord over het vergroten van transparantie door te eisen dat de ‘uiteindelijk gerechtigde’ van een bedrijf publiek bekend moet zijn. Dit zijn de personen die uiteindelijk het geld ontvangen. Het SOMO rapport Private Gain, Public Loss (juli 2013) liet zien wat voor risico’s hiermee gepaard gaan. Mensenrechtenschendingen, witwaspraktijken, corruptie en ander illegale zaken: de Nederlandse overheid en het publiek hebben geen idee waarvoor de brievenbusfirma’s worden gebruikt.

Noodzaak

Of het pakket maatregelen daadwerkelijk een stap in de richting van een eerlijker belastingsysteem is, hangt af van de manier waarop de maatregelen worden ingevoerd en nageleefd. Toch is SOMO opgetogen over de huidige impact van haar onderzoeken. “Toen SOMO in 2007 voor het eerst een rapport uitbracht over hoe Nederland belastingontwijking faciliteert, werd dit eenvoudig door het toenmalige kabinet aan de kant geschoven”, vertelt onderzoekster Indra Römgens. “Nu lijken onze onderzoeksactiviteiten en vasthoudendheid eindelijk hun vruchten af te werpen. Daar zijn we trots op.”

SOMO blijft er voor waken dat het onderwerp in de toekomst onder de aandacht blijft. Zeker in deze tijden van crisis en bezuinigingen. Zoals de woordvoerder van de OESO tijdens de hoorzitting treffend zei: “Het aanpakken van belastingontwijking is geen wens, maar pure noodzaak”.

* Lees hier meer. (opens in new window)
** Deze cijfers gelden voor 2011. Bron: DNB(opens in new window)