Minerals-energy-finance complex: belangenverstrengeling ten top

Een rusteloze zoektocht naar permanente energievoorziening, de desastreuze sociale en ecologische impact van mijnbouw, aanhoudende financiële instabiliteit en de groeiende kloof tussen arm en rijk. Een kleine greep uit de verschillende uitdagingen en crises waar de wereld op dit moment mee geconfronteerd wordt. De onderlinge verbanden tussen deze verschillende kwesties blijven echter vaak onderschat of zijn te complex om te analyseren.

Het nieuwe ‘Minerals-Energy-Finance Transition’ (MEFT)-programma van SOMO verkent deze relatie (en dan vooral de belangenverstrengeling) van de mijnbouw- en energiesectoren en de financiële instellingen die dit systeem financieren.

Belo Monte stuwdam

De geplande Belo Monte stuwdam in Brazilië laat deze belangenverstrengeling op indringende wijze zien. In de Braziliaanse Amazone worden op dit moment mijnbouwactiviteiten naar verschillende grondstoffen uitgebreid. Om aan de groeiende energievraag van de mijnbouwindustrie te voldoen wordt er momenteel gebouwd aan de Belo Monte waterkrachtcentrale in de regio. Grote delen land moeten voor de dam onder water worden gezet en de rivierstroom moet drastisch verplaatst worden. Een verplaatsing die wordt gevreesd door de inheemse bevolking uit de regio, die afhankelijk is van de rivier voor voedsel en transport, en gevreesd door kleinschalige boeren, die kwetsbaar zijn voor de onteigening van hun land. De kwaliteit van onderwijs, gezondheidszorg, infrastructuur en elektriciteit in de regio is nog steeds beneden peil ondanks de al bestaande mijnbouw- en energievoorzienende activiteiten en de grote hoeveelheid financiële middelen die dit mogelijk maken. Inwoners geloven niet in de beloftes van de overheid en rapporteerden verschillende mensenrechtenschendingen bij nationale en internationale organisaties. Vanwege de grote sociale en ecologische impact blijft de bouw van de stuwdam een controversieel project.

Belangenverstrengeling

Ook de Braziliaanse staat heeft een belangrijke vinger in de pap: een consortium gedomineerd door overheidsactoren is de bouwer en de toekomstige uitbater van de waterkrachtcentrale en de Braziliaanse ontwikkelingsbank BNDES financiert het project met de grootste lening uit haar geschiedenis. Bouw, mijnbouw, energie- en staatsbedrijven zijn wederzijds afhankelijk en sterk met elkaar verbonden. De mijnbouwsector gebruikt de elektriciteit die met de centrale opgewekt zal worden, de staatsbank financiert de centrale terwijl de lokale bevolking alleen de nadelen van het project ondervindt. Zelfs op persoonlijk niveau is de kans op belangenverstrengeling groot: vaak bekleedt één persoon belangrijke posities binnen verschillende bij het project betrokken (staats)bedrijven. De staatsondernemingen creëren een systeem van accumulatie waar de middelen en macht geconcentreerd zijn in de handen van een selectief segment van de economie. Daarnaast wordt er een met publieke middelen gefinancierd project gerealiseerd waarvan de financiële, sociale en milieurisico’s aanzienlijk zijn, waarvan de risico’s door de belastingbetaler worden gedragen en de baten vrijwel uitsluitend voor de grootschalige industrie zijn. Dit vindt allemaal binnen Brazilië plaats, maar kan niet los gezien worden van buitenlandse inmenging en belangen, bijvoorbeeld door banken die in deze multinationals investeren.

Publiek vs. privé belangen

Een patroon dat bij het MEF-complex duidelijk zichtbaar wordt, is dat de belangen van overheid en bedrijfsleven in elkaar opgaan, zodat de overheid minder bereidheid en speelruimte heeft om het publieke belang te behartigen. In het specifieke geval van Belo Monte betekent dit dat de stuwdam dermate belangrijk wordt gezien voor nationale economische ontwikkeling, dat mensenrechten en milieu daarvoor moeten wijken.

MEFT-programma

Dit complex roept nog vele vragen op en vraagt om verheldering en analyse op verschillende aspecten. Het MEFT-programma integreert onderzoek van SOMO-partners in Latijns-Amerika, Afrika en Azië met SOMO-onderzoek uitgevoerd in Europa. Veldstudies naar mijnbouwprojecten en energiefaciliteiten worden gecombineerd met een theoretische systeembenadering en inzichten in de financiële wereld. Het algemene doel van het programma is om bij te dragen aan de transitie van het huidige impact-intensieve en risicovolle systeem gebaseerd op fossiele brandstoffen naar een transparant en duurzaam systeem van energievoorziening en financiën.

Expertmeeting

In september 2014 wordt er een expertbijeenkomst georganiseerd waarin SOMO deze kwesties en complexiteiten willen bespreken. Het doel van deze meeting is om de prioriteiten te stellen aangaande het MEF-transitieproces, om informatie te delen, om kennis rondom het onderwerp op te bouwen en strategieën te verscherpen. Meer informatie over het programma van de expertbijeenkomst volgt in de komende maanden.