Belastingen spelen een cruciale rol in de duurzame ontwikkeling van de samenleving en zijn een primaire en onmisbare financieringsbron. Er zijn echter vermogende particulieren, financiële instellingen en multinationals die belastingparadijzen gebruiken om hun belastingverplichtingen te ontduiken of te minimaliseren.

Aandeelhouderswaarde en de belangen van grote bedrijven sturen het huidige economische systeem: de drang om winsten te maximaliseren gaat vaak voorbij aan de sociale en milieukosten. Belastingontwijking door bedrijven verschuift de belastingdruk naar werknemers, consumenten en kleine bedrijven, wat bijdraagt aan wereldwijde economische ongelijkheid en de economische en sociale ontwikkeling afremt. Regeringen zoals die van Nederland ontnemen landen in het Zuiden broodnodige belastinginkomsten door belastingontwijking te faciliteren.

Ons onderzoek laat zien hoe het huidige economische en financiële systeem economische ongelijkheid in stand houdt en de machtsongelijkheid tussen de private sector en de burgermaatschappij vergroot. Ons pleitbezorgingswerk is erop gericht om direct in te grijpen in dit haperende systeem door aan te dringen op beleidsveranderingen die ten goede komen aan de mensheid in plaats van aan bedrijven.

Nederland als belastingparadijs

Onder de bestaande wereldwijde regelgeving kunnen multinationale ondernemingen de gaten in de rechtssystemen van de verschillende landen uitbuiten door wereldwijde winsten te manipuleren om hun belastingverplichtingen te minimaliseren. Deze praktijk heeft vooral nadelige gevolgen voor landen in het Zuiden.

Nederland is een belangrijke facilitator van deze belastingontwijkingspraktijken en wordt vaak getypeerd als belastingparadijs. Dankzij het belastingverdragennetwerk van het land kunnen buitenlandse bedrijven belasting ontwijken in de landen waar ze zaken doen, terwijl het Nederlandse belastingregime hen verschillende belastingvoordelen biedt. Alles bij elkaar stelt dit multinationals in staat om minimale of geen belastingen te betalen.

Bij SOMO doen we onderzoek naar de effectiviteit van verschillende Nederlandse en internationale beleidsmaatregelen om belastingontwijking tegen te gaan en leggen we gevallen van belastingontwijking door bedrijven bloot. We gebruiken dit onderzoek om te pleiten voor effectieve beleidsveranderingen op zowel nationaal als internationaal niveau om te werken aan een eerlijker wereldwijd belastingstelsel voor iedereen.

Belastingontwijking in de technische, mijnbouws- en farmaceutische industrie

Multinationals maken gebruik van ingewikkelde netwerken van brievenbusfirma’s in belastingparadijzen om hun winsten te manipuleren en hun belastingverplichtingen te omzeilen. Deze praktijk komt vooral voor in de technologie-, mijnbouw- en farmaceutische sectoren, en deze sectoren vormen dan ook de focus van het belastingonderzoek bij SOMO.

Om een voorbeeld te geven: Ons onderzoek onthult uitgebreide belastingontwijkingspraktijken binnen de mijnbouwsector van Mozambique. Door gebruik te maken van de belastingverdragen tussen Mozambique en belastingparadijzen als Mauritius en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) ontduiken vijf vooraanstaande gas- en mijnbouwbedrijven – waaronder TotalEnergies, Eni en Vale – naar schatting tot 2,1 miljard US dollar aan belastingen die ze aan Mozambique verschuldigd zijn. Dit komt neer op maar liefst 67 procent van de overheidsuitgaven van het land in 2021. Als deze multinationals deze belastingen niet ontduiken, zou Mozambique in staat zijn om middelen toe te wijzen die gelijk staan aan 3,5 keer het jaarlijkse onderwijsbudget – of bijna het dubbele van de uitgaven aan openbare gezondheidszorg in 2021.

Belastingontwijking is niet beperkt tot de mijnbouwindustrie alleen. Ongeveer 75 procent van het inkomen van grote farmaceutische bedrijven wordt offshore opgegeven voor belastingdoeleinden. Zelfs in vergelijking met andere multinationals is de omvang van de winstverschuiving binnen de farmaceutische industrie opmerkelijk. In 2020 onthulde ons onderzoek bijvoorbeeld hoe de biotechgigant Qiagen, een van de grootste producenten van testkits voor het Coronavirus, €142 miljoen aan Nederlandse vennootschapsbelasting ontdook.

Wat de technologie-industrie betreft, produceren mediabedrijven zoals Disney, Netflix en ViacomCBS digitale inhoud zoals televisieshows, films en abonnementskanalen die als immateriële activa op de balans staan. Bedrijven die afhankelijk zijn van immateriële activa kunnen gemakkelijk een groot deel van hun wereldwijde winst verschuiven naar belastingparadijzen, waar het grootste deel van hun winst onbelast blijft.

Coalities voor verandering

Bij SOMO zijn we gastheer van Tax Justice Nederland (opens in new window) – een collectief van acht Nederlandse maatschappelijke organisaties en vakbonden. Het collectief zet zich in voor een wereldwijd rechtvaardig belastingsysteem en pleit voor meer transparantie van bedrijven en overheden. Als lid van de Global Alliance for Tax Justice (opens in new window) en Tax Justice Europe(opens in new window) is Tax Justice Nederland actief betrokken bij initiatieven op het gebied van belastingen.

SOMO is ook lid van F4All, via welke we actief belastingonderzoek en advocacy trainingen organiseren in samenwerking met partners in het Zuiden en met Oxfam Novib in Nederland, om kennisuitwisseling en capaciteitsopbouw over belastinggerelateerde onderwerpen te faciliteren.

SOMO werkt ook regelmatig samen met verschillende partners in het Zuiden, zoals Tax Justice Network Africa, CDD (Centre for Democracy and Development) in Mozambique, AIDC (Alternative Information and Development Centre) in Zuid-Afrika, en vele anderen.

Door middel van ons onderzoek willen we mogelijkheden onderzoeken om de samenwerking met lokale, regionale en mondiale maatschappelijke organisaties te verbeteren om hun inspanningen voor belangenbehartiging te versterken. Het is cruciaal dat ons onderzoek aansluit bij de zorgen en campagneagenda’s van de bredere beweging voor belastingrechtvaardigheid, zodat we samen zoveel mogelijk positieve impact kunnen hebben.