Olie- en gasbedrijven belemmeren bewust een rechtvaardige en effectief afscheid van fossiele brandstoffen. Ze blijven doorgaan met de productie en verkoop van schadelijke producten en belemmeren consequent beleidsmatige en economische veranderingen die cruciaal zijn voor het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen en het bevorderen van alternatieve oplossingen.

We spannen ons in om ervoor te zorgen dat deze bedrijven de transitiekosten niet afwentelen op andere belanghebbenden, zoals gemeenschappen, staatsbedrijven en het grote publiek. Daarnaast proberen we in samenwerking met partners in sleutellanden te voorkomen dat bedrijven die fossiele brandstoffen gebruiken, zich op onverantwoordelijke wijze terugtrekken uit afgeschreven productiegebieden.

Verzet tegen de macht van bedrijven

Mijnbouw- en energiebedrijven moeten stoppen met het winnen en verbranden van fossiele brandstoffen om catastrofale klimaatverandering te voorkomen. Het is echter essentieel om rekening te houden met het welzijn van gemeenschappen en werknemers die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van deze fossiele activiteiten. Daarnaast moeten bedrijven bij hun vertrek oog hebben voor slachtoffers van mensenrechtenschendingen en milieuschade bij de winningslocaties.

Het verantwoordelijk stopzetten van activiteiten is een van onze belangrijkste aandachtspunten. Via ons werk met betrokken gemeenschappen en internationale partners pleiten we ervoor dat bedrijven en overheden deze punten opnemen in hun due diligence ten opzichte van milieu en mensenrechten.

De strategieën van fossiele brandstoffenbedrijven betreffen vooral het beschermen en bevorderen van hun eigen belangen en die van hun aandeelhouders in de klimaatcontext. Flagrante voorbeelden hiervan zijn de kern van het Verdrag inzake het Energiehandvest(opens in new window) (Energy Charter Treaty, ECT) en de ISDS-clausule (investor-state dispute settlement). De laatste geeft olie-, kolen- en gasbedrijven de mogelijkheid om regeringen aan te klagen, bijvvoorbeeld als nieuw klimaatbeleid hun winsten schaadt.

SOMO’s onderzoek heeft consequent aangetoond dat ISDS-clausules regeringen kunnen ontmoedigen om actie te ondernemen om mensenrechten en het milieu te beschermen. In 2022 kwam er een voorstel voor herziening van het ECT, maar de inherente problemen van het verdrag werden daarin niet aangepakt. Door aanhoudende campagnes van SOMO en veel andere organisaties trokken Nederland, Frankrijk, Duitsland, Spanje zich uiteindelijk terug uit het verdrag.

Begin 2023 werd duidelijk dat de hele EU uit het verdrag zou moeten stappen, een belangrijke stap in de richting van het beëindigen van een overeenkomst die niet past in een wereld die geconfronteerd wordt met een klimaatcrisis.

Bedrijven mogen de koers van de energietransitie niet bepalen

De ESG-sector (Environment, Social and Governance; milieu, maatschappij en bestuur) is een kader dat door investeerders en bedrijven wordt gebruikt om de prestaties van een bedrijf op het gebied van milieu, maatschappij en goed bestuur te beoordelen. Het doel is om bedrijven te helpen aan regelgeving te voldoen en duurzame investeringen aan te trekken. ESG-instrumenten – die zich richten op risicobeoordelingen en ranglijsten – schieten echter vaak tekort om de rechten van mensen en het milieu echt te beschermen. Ze richten zich vaak op financiële risico’s voor beleggers in plaats van op de effecten van beleggingen op mensen en de planeet.

Het bedrijfsmodel van de duurzame energiesector dreigt de uitbuiting en ongelijkheid die we al eeuwen zien bij de fossiele industrie, te weerspiegelen. Een groot deel van ons werk richt zich op het bijstaan van gemeenschappen die worden getroffen door energiemultinationals en uitgesloten door ESG-beleid, zodat ze hun stem kunnen laten horen en vechten voor hun rechten.

In 2021 onthulde ons onderzoek dat mijnbouw- en energiebedrijven die actief zijn in de steenkoolregio’s van Colombia medeplichtig zijn aan het in stand houden van mensenrechtenschendingen. Toen de Europese vraag naar steenkool steeg als gevolg van de stijgende gasprijzen, nam de Colombiaanse steenkoolexport aanzienlijk toe. Ruim 2 miljoen ton daarvan kwam uit Cesar, een door conflicten geteisterde mijnbouwregio. De historische mensenrechtenschendingen uit de bloedige burgeroorlog van het land zijn nog grotendeels onopgelost, terwijl misstanden blijven voortduren.

We werken samen met gemeenschappen die van hun land zijn verdreven om plaats te maken voor steenkoolmijnen in Colombia en helpen hen om hun rechten krachtig te doen gelden. Het is cruciaal om nu actie te ondernemen om ervoor te zorgen dat er verantwoording wordt afgelegd en dat de mensenrechtenschendingen uit het verleden worden hersteld voordat de steenkoolbedrijven voorgoed vertrekken.

Hoewel de bedrijfstak van fossiele brandstoffen en steenkool een aanzienlijke tol eist, is het belangrijk op te merken dat de opkomst van groene energie – waaronder elektrische voertuigen en batterijen – ook een reeks uitdagingen met zich meebrengt.

Verschillende onderzoeken tonen aan dat de ongekende toename in de winning van essentiële grondstoffen zoals lithium, kobalt, nikkel, grafiet en mangaan voor Li-ion batterijen destructieve gevolgen heeft voor het milieu. Gemeenschappen worden wereldwijd nu al geconfronteerd met ernstige vervuiling, waterschaarste, gevaarlijke arbeidsomstandigheden, kinderarbeid en landgeschillen.

We werken nauw samen met bondgenoten om deze uitdagingen aan het licht te brengen en alternatieve modellen voor de duurzame energiesector voor te stellen. Het doel is om duurzame bedrijven met een sociaal doel te bevorderen, waar winstbejag niet dé drijfveer is. We willen een einde maken aan het extractivistische handels- en partnerschapsmodel van de EU, om de rechten van werknemers in de waardeketen van duurzame energie te waarborgen en ruim baan te geven aan innovatieve benaderingen en bedrijfsmodellen in de groene energiesector.

Rechtvaardige oplossingen bevorderen

Een eerlijk energiesysteem vereist de actieve participatie van gemeeenschappen. Het mondiger maken van burgers is een voorwaarde voor een veerkrachtiger, duurzamer en democratischer energiesysteem.

We vragen om meer democratische controle en betrokkenheid van de gemeenschap bij het opwekken, distribueren en gebruiken van energie. Voor een eerlijker systeem is het noodzakelijk dat de machtsbalans in de energiesector verschuift van gecentraliseerde en door winst gedreven systemen die worden gecontroleerd door grote bedrijven naar meer gedecentraliseerde, participatieve en lokaal beheerde energiesystemen. Om dit te bereiken moeten we degrowth en dekolonisatie nadrukkelijk op de agenda zetten.

Degrowth vereist een verschuiving weg van energie-intensieve praktijken en een grotere nadruk op energiebesparing en -efficiëntie. Het dekoloniseren van de energiesector houdt in dat de kennis en praktijken van inheemse gemeenschappen met betrekking tot duurzaam energiegebruik en beheer van hulpbronnen worden erkend en geïntegreerd. We willen de dominantie van westerse perspectieven en belangen bij het vormgeven van mondiale energiesystemen aanvechten en proberen inheemse gemeenschappen en historisch gemarginaliseerde groepen te betrekken bij besluitvormingsprocessen over energie.