Opinie-artikel: Rijk spendeert honderden miljoenen aan elektronica maar is bonnetjes kwijt

Om zicht te krijgen op de invloed die de Nederlandse overheid kan hebben met duurzaam inkopen van elektronica, heeft SOMO middels de Wet Openbaarheid van bestuur (WOB) inkoopgegevens opgevraagd. Daaruit blijkt dat het Rijk jaarlijks voor honderden miljoenen aan elektronica inkoopt, maar niet weet welke merken zij aanschaft. Binnenkort gaat SOMO in gesprek met Binnenlandse Zaken over de arbeidsomstandigheden in elektronicasector en het Rijksbeleid voor duurzaam inkopen.

De rijksoverheid is grootverbruiker van allerhande producten, materialen en diensten, waaronder elektronica (denk aan computers laptops telecommunicatie, servers, multifunctionals). Sinds 2013 is het Rijk verplicht, bij aankopen boven de twee ton, de internationale Sociale Voorwaarden toe te passen. Het doel hiervan is, om zo bij te dragen aan een meer sociaal verantwoorde productie in internationale toeleveringsketens.

SOMO (Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen) doet al jaren onderzoek naar arbeidsomstandigheden in de elektronicasector en rapporteerde herhaaldelijk over structurele misstanden en grove arbeidsrechtenschendingen in de wereldwijde ICT-hardwareindustrie. Ook is SOMO actief betrokken bij Electronics Watch(opens in new window) , een nieuw initiatief dat de Europese publieke sector handvatten biedt om duurzaam inkopen van elektronica concreet vorm te geven.

SOMO neemt dus graag een kijkje in de keuken van de Nederlandse overheid om te zien of, en hoe, de Sociale Voorwaarden worden toegepast. Informatie over wat er aan elektronica wordt ingekocht is daarbij een eerste vereiste.

Rijk heeft flinke elektronica-inkoopmacht

Omdat die informatie niet publiek is heeft SOMO via de Wet Openbaarheid van bestuur (WOB) gegevens opgevraagd over de inkoop van elektronica door de Rijksoverheid. Hoeveel is er in totaal uitgegeven in 2013? Om welke producten gaat het, van welke merken en over welke volumes? Het Ministerie van Binnenlandse Zaken deed haar best om antwoord te geven op deze vragen, maar werd naar eigen zeggen beperkt door ‘de commerciële gevoeligheid van de gegevens’. Wat SOMO uiteindelijk wel kreeg was een lastig te doorgronden cijfertabel(opens in new window) , met grote brandbreedtes.

Uit de tabel blijkt, dat de alle ministeries en diensten van de Rijksoverheid samen in 2013 in totaal 631 miljoen tot 1 miljard euro uitgaven aan ‘ICT’. Het gaat hierbij om ICT-hardware, maar ook de om aanschaf van software en de inkoop van diensten zoals beheer en onderhoud. De totale waarde van producten die geboekt zijn onder de noemer ‘hardware’ bedraagt zich tussen de 94 en 212 miljoen euro. Dit is slechts een indicatie: het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) meldt dat de Rijksadministratie geen onderscheid maakt tussen hardware en software. De getallen geven wel een idee: jaarlijks besteedt het rijk enkele honderden miljoenen naar ICT-hardware. Daarmee is het Rijk een consument met een flinke inkoopmacht en dus invloed.

Geen idee van merken en volumes

BZK zegt ‘geen informatie te bezitten over merken en volumes’. Slechts enkele merken leveren direct aan het Rijk, zoals Hewlett Packard, Dell en Canon. Andere merken blijven onbekend, omdat alleen de directe leveranciers genoemd worden in de informatie die BZK verstrekte naar aanleiding van de WOB-aanvraag. En dat is opmerkelijk. De Rijksoverheid volgt de letter van de aanbestedingswet om leveranciers te selecteren. Dan is het vreemd dat na het leveren van de goederen niet wordt geregistreerd, óf niet gecommuniceerd kan worden, wát en hoeveel stuks er is ingekocht. Elke bewuste consument weet wat hij koopt, waarom het Rijk niet?

Toetsing van het Nederlands Beleid op Duurzaam Inkopen

Duurzaam inkopen nog een dode letter

Het Rijk past de Sociale Voorwaarden nog niet altijd of niet effectief toe. Uit eerder onderzoek van SOMO naar de toepassing van de Sociale Voorwaarden door (de)centrale overheden blijkt dat de praktijk ver achter blijft bij het geformuleerde beleid en dat sociale criteria op veel verschillende manieren worden toegepast. Ook in de onderzochte aanbestedingen van de Rijksoverheid.

Om een beeld te krijgen van de effectiviteit van de toepassing van de internationale Sociale Voorwaarden, heeft BZK aan adviesbureau Berenschot de opdracht verstrekt om een evaluatie van het beleid uit te voeren. De eerste conclusies werden tijdens een multi-stakeholderworkshop in augustus gedeeld. Ook uit de bevindingen van Berenschot blijkt, dat de kennis over de Sociale Voorwaarden beperkt is, en dat inkopers van het Rijk ze verschillend toepassen; soms zelfs alleen als een administratieve handeling.

Verder praten

Op maandag 1 december gaat SOMO in gesprek met BZK en alle categoriemanagers ICT van de Rijksoverheid over duurzaam inkopen en over Electronics Watch. Het doel van de bijeenkomst is om beter zicht te krijgen op de huidige elektronica-inkoop van het Rijk en om samen handen en voeten te geven aan het huidige beleid. SOMO vindt het belangrijk dat Rijk het goede voorbeeld geeft en de Sociale Voorwaarden effectief toepast. Ondersteuning door Electronics Watch(opens in new window) kan hét antwoord zijn op de problemen waar BZK tegenaan loopt.