Alpha Photo | Flickr CC BY-NC 2.0 DEED

Home
Laatste nieuws
Overheid pampert ASML en aandeelhouders met 4,4 miljard euro belastingkorting

Overheid pampert ASML en aandeelhouders met 4,4 miljard euro belastingkorting

Lang lezen

4 juni 2024

reading time 6 minutes

Deze week besluit de Tweede Kamer over het terugdraaien van een aantal belastingmaatregelen waarover ASML zich de afgelopen tijd beklaagde. De chipmachinefabrikant dreigde uit Nederland te vertrekken als het bedrijf zijn zin niet zou krijgen en beschreef de Nederlandse samenleving als ‘zelfgenoegzaam’ en ‘dik, dom en blij(opens in new window) ’. Onderbelicht blijft echter dat ASML al jarenlang flink profiteert van allerlei belastingkortingen en steunmaatregelen van de overheid. Zo ontving het bedrijf tussen 2014 en 2023 maar liefst 4,4 miljard euro belastingkorting op de winstbelasting.

ASML is één van de grootste werkgevers van Nederland, ontwikkelt zeer geavanceerde technologie voor de productie van chips en is geopolitiek van groot belang voor Nederland. De ophef in Den Haag was dan ook groot toen ASML bij monde van toenmalig CEO Peter Wennink in maart 2024 opnieuw dreigde te vertrekken uit Nederland als de politiek niet tegemoet zou komen aan de wensen van het bedrijf. ‘Het is vijf voor twaalf’, ‘ASML moet serieus worden genomen,’ en ‘voor dat soort bedrijven moeten we een stap extra doen,’ zo klonk het uit de monden van de politieke kopstukken Dilan Yeşilgöz (VVD)(opens in new window) , Caroline Van der Plas (BBB) en Pieter Omtzigt (NSC)(opens in new window) . Nederland zou moeten stoppen met de ‘vijandige houding’ en lastenverhogingen richting bedrijven, was de teneur(opens in new window) .

Twee weken later kondigde het kabinet – onder meer in een persoonlijke brief aan ASML¹ – een pakket maatregelen aan ter waarde van 2,5 miljard euro, onder de noemer Project Beethoven. Naast investeringen in woningbouw, onderwijs en mobiliteit, zette het demissionaire kabinet ook in op het terugdraaien van een aantal belastingmaatregelen die in oktober 2023 nog door een meerderheid van de Tweede Kamer waren aangenomen. Op dinsdag 4 juni debatteert(opens in new window) de Kamer over het schrappen van de belastingwijzigingen tijdens de behandeling van de Voorjaarsnota.

In de discussie over het vestigingssklimaat voor ASML blijft onderbelicht dat het bedrijf in de afgelopen jaren via belastingkortingen zeer ruimhartige financiële overheidssteun ontving. In dit artikel kijkt SOMO specifiek naar korting op de winstbelasting via de Innovatiebox en korting op de loonheffing via de zogeheten 30%-regeling voor expats. Ondertussen boekte het bedrijf miljardenwinsten, die grotendeels werden uitgekeerd aan buitenlandse aandeelhouders in de vorm van dividenden en onbelaste aandeleninkoopprogramma’s.

36 miljard euro winst

ASML is ‘s werelds enige bedrijf dat in staat is om geavanceerde EUV-machines voor de productie van chips te bouwen. Dankzij deze monopoliepositie(opens in new window) is ASML een zeer winstgevend bedrijf. In de afgelopen tien jaar groeide de jaarlijkse nettowinst met meer dan 450 procent, van 1,4 miljard euro in 2014 tot 7,9 miljard euro in 2023.² In totaal hield het bedrijf in deze periode na aftrek van belasting en alle andere kosten 35,7 miljard euro winst over. Daarmee noteert het bedrijf een gemiddelde nettowinstmarge van ruim 25 procent.³ De vooruitzichten voor het bedrijf zijn eveneens positief: ASML verwacht dat de omzet en brutowinstmarges in 2025 ‘significant’ verder zullen groeien.⁴

Korting op de winstbelasting

ASML profiteert al ruim tien jaar van stevige belastingkortingen via de Nederlandse Innovatiebox. Dankzij deze belastingmaatregel hoeven bedrijven slechts 9 procent belasting te betalen over winst die zij hebben behaald met ‘innovatieve activiteiten’, in plaats van het reguliere tarief van 25,8 procent.⁵ ASML sluit meerjarige overeenkomsten af met de Belastingdienst met daarin afspraken over de toepassing van de Innovatiebox. De meest recente overeenkomst loopt van 2024 tot en met 2028.⁶

Uit de jaarverslagen van ASML blijkt dat het bedrijf de afgelopen tien jaar dankzij belastingvoordelen 4,4 miljard euro (gemiddeld 440 miljoen euro per jaar) bespaarde op de winstbelasting (vennootschapsbelasting).⁷ ASML behaalde deze belastingkorting naar eigen zeggen hoofdzakelijk via de Nederlandse Innovatiebox. Waar ASML in 2014 nog 180 miljoen euro aan belastingkorting noteerde, liep dit bedrag in 2023 op tot 942 miljoen euro. Gezien de verwachte omzet- en winststijging van ASML stijgt deze korting in de komende jaren waarschijnlijk tot meer dan één miljard euro per jaar.

De belastingkorting zorgt ervoor dat de chipmaker tussen 2014 en 2023 gemiddeld slechts 12,3 procent belasting betaalde over zijn winst, minder dan de helft van het reguliere tarief van de vennootschapsbelasting.

De Innovatiebox wordt al jarenlang bekritiseerd, omdat de belastingmaatregel vooral goed uitpakt voor grote multinationale ondernemingen, die hierdoor veel minder winstbelasting betalen. In december 2023 schreef het kabinet dat uit een evaluatie van de Innovatiebox(opens in new window) blijkt dat deze regeling ‘niet doelmatig’ en ‘beperkt doeltreffend’ is voor het stimuleren van innovatieve activiteiten (‘Research & Development’) door bedrijven. Driekwart van de belastingkorting via de Innovatiebox belandt bij tien grote bedrijven in Nederland. In 2023 kostte de Innovatiebox de Rijksoverheid 2,9 miljard euro, waarvan naar schatting bijna eenderde voor rekening kwam van ASML. Voormalig CEO van ASML Peter Wennink omschreef de Innovatiebox eerder als “een overheidssubsidie in de vorm van een fiscale maatregel(opens in new window) ”.

Belastingvrijstelling op inkoop eigen aandelen

ASML boekte in de periode 2014-2023 een nettowinst van 35,7 miljard euro. Het grootste deel van deze winst (81,2 procent) kwam terecht bij de aandeelhouders van ASML, in de vorm van dividenduitkeringen (10,8 miljard euro) en het inkopen van aandelen (19,1 miljard euro). ASML kondigde in de afgelopen tien jaar zes aandeleninkoopprogramma’s aan, waarvan het meest recente loopt tot en met 2025. ASML heeft aangekondigd in het kader van dit laatste programma in 2024-2025 nog eens 10,8 miljard euro uit te geven aan de inkoop van eigen aandelen.

Dividenduitkeringen en inkoop van eigen aandelen zijn allebei manieren voor bedrijven om geld uit te keren aan aandeelhouders. Terwijl de overheid over dividenduitkeringen 15 procent belasting heft, gold voor de inkoop van eigen aandelen tot 2024 een vrijstelling.

In 2023 kocht ASML voor 1 miljard euro aan eigen aandelen in. Zonder belastingvrijstelling had het bedrijf daar 176,4 miljoen euro belasting over moeten betalen. Over de afgelopen tien jaar liep de Rijksoverheid op deze manier 3,4 miljard euro aan belastinginkomsten mis. Als de Tweede Kamer de opheffing van dit belastingvoordeel besluit terug te draaien loopt Nederland nog eens 1,9 miljard euro mis, aangezien ASML voornemens is in de komende twee jaar 10,8 miljard euro uit te geven aan de inkoop van eigen aandelen.

Vrijwel alle bekende aandeelhouders van ASML (98,2 procent, naar waarde van de investering) bevinden zich in het buitenland, met name in de Verenigde Staten (meer dan de helft), het Verenigd Koninkrijk (17,4 procent), Frankrijk (8,0 procent) en Noorwegen (4,9 procent).⁸ Onder de grootste aandeelhouders bevinden zich onder meer de Amerikaanse vermogensbeheerders Capital Research and Management Company (15,8%), BlackRock (8,0%), de Schotse vermogensbeheerder Baillie Gifford & Co (4,5%), en het Noorse staatsbeleggingsfonds (Government Pension Fund Global).⁹

Belastingvrij loon voor buitenlandse werknemers

Een andere belastingmaatregel waar ASML veel van profiteert is de zogeheten 30%-regeling voor hoogopgeleide buitenlandse werknemers, ofwel expats. Buitenlandse werknemers hoeven hierdoor vijf jaar lang geen loonheffing te betalen over dertig procent van het inkomen. Volgens het EU Tax Observatory levert dat een gemiddelde expat in Nederland een voordeel op van 11.950 euro per jaar.¹⁰

Voor bedrijven als ASML betekent het dat zij hun buitenlandse medewerkers aanzienlijk minder brutoloon hoeven te betalen om hetzelfde netto inkomen voor de werknemer te realiseren. Uit berekeningen door SOMO blijkt dat de 30%-regeling ASML per jaar een besparing op de loonkosten voor huidige en nieuwe medewerkers oplevert die kan oplopen tot 94 miljoen euro per jaar (zie kader).

Schatting kostenbesparingen voor ASML dankzij 30%-regeling

1. Loonkostenvoordeel voor huidige buitenlandse werknemers

Bij ASML werken in Nederland momenteel naar schatting 8800 buitenlandse werknemers.(i) Indien al deze medewerkers gebruik maken van de 30%-regeling, levert dat deze werknemers naar schatting 105,2 miljoen euro netto op.(ii) Als ASML loonheffing zou moeten betalen over dit deel van het salaris van de buitenlandse werknemers, zou dat het bedrijf 103,1 miljoen euro extra kosten. Omdat er mogelijk buitenlandse ASML-werknemers zijn die geen gebruik (meer) maken van de 30%-regeling (bijvoorbeeld omdat zij langer dan vijf jaar in Nederland zijn), gaan we er vanuit dat de 30%-regeling van toepassing is op 75 procent van de buitenlandse werknemers. Het jaarlijkse voordeel voor ASML komt dan uit op 77,3 miljoen euro.

2. Loonkostenvoordeel voor nieuwe buitenlandse werknemers

Het aantal buitenlandse werknemers dat ASML aanneemt kan momenteel naar eigen zeggen oplopen tot 240 per maand.(iii) Voor deze berekening gaan we er vanuit dat dit over een heel jaar gemiddeld genomen op de helft ligt, waarmee het totaal aantal nieuwe buitenlandse medewerkers per jaar uitkomt op 1440. Indien deze werknemers in aanmerking komen voor gebruik van de 30%-regeling, zouden zij gezamenlijk naar schatting een netto voordeel hebben van 17,2 miljoen euro.(iv) Als ASML loonheffing zou moeten betalen over dit deel van het salaris van de buitenlandse werknemers, zou dat het bedrijf ongeveer 16,9 miljoen euro extra kosten.

i.) ASML heeft in Nederland ruim 21.000 medewerkers(opens in new window) , van wie veertig procent uit het buitenland komt(opens in new window) .
ii.) 8.800 buitenlandse medewerkers keer 11.950 euro voordeel per medewerker.
iii.) ASML zei begin 2024 ‘soms wel 400 werknemers per maand’ aan te nemen, waarvan 60 procent(opens in new window) uit het buitenland(opens in new window) .
iv.) 2.880 medewerkers keer 11.950 euro voordeel per medewerker.

Pamperen van bedrijven

De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) constateerde in het rapport Goede Zaken (2023) dat de overheid de neiging heeft “om ondernemingen met gevestigde belangen te pamperen.”¹¹ Dat lijkt zeker van toepassing op het ruimhartige Nederlandse belastingregime voor ASML, dat bijdraagt aan de hoge winstcijfers van het bedrijf. De korting op de winstbelasting (942 miljoen euro), de belastingvrijstelling op de inkoop van eigen aandelen (176 miljoen euro) en de 30%-regeling (naar schatting 94 miljoen euro) leverden ASML in 2023 een totale kostenbesparing op van zo’n 1,2 miljard euro.

De overwegend buitenlandse aandeelhouders van ASML plukken hier de vruchten van. Gezien de verwachte verdere stijging van de winsten en de miljarden die het bedrijf wil uitgeven aan onbelaste aandeleninkoop, zullen deze aandeelhouders in de komende jaren nog meer profiteren van de belastingkortingen voor ASML.

Waar de rekening van de lobby tegen het beperken van de belastingvoordelen van ASML komt te liggen, lijkt ook duidelijk. De extra verhoging van het minimumloon en onder meer de AOW, die gefinancierd zou worden via de belasting op de inkoop van eigen aandelen, is in april 2024 geschrapt. De voorgenomen verlaging van de rente op de studieschulden van de ‘pechgeneratie’, die betaald zou worden uit de versobering van de 30%-regeling, wordt vervangen door een beperkte tegemoetkoming voor studenten. Ondanks de zeer kritische evaluatie van de Innovatiebox, lijken zowel het kabinet als de coalitie voornemens het belastingvoordeel in stand te houden. Zo dragen de breedste schouders juist de lichtste lasten.

Een duurzame, eerlijke economie vraagt om rechtvaardig belastingbeleid. In plaats van bedrijven te paaien met belastingvoordelen en de oren te laten hangen naar de luidruchtige lobby van CEO’s, dienen de Tweede Kamer en het kabinet het stuur in handen te nemen. Belastinginkomsten zijn essentieel voor het aanpakken van knelpunten die er echt toe doen voor het ondernemingsklimaat van Nederland én haar inwoners, zoals onderwijs, huisvesting en infrastructuur. ASML dient daar haar eerlijke aandeel aan bij te dragen. De winstcijfers van het bedrijf laten zien dat daar meer dan genoeg ruimte voor is.

Verantwoording

SOMO heeft de cijfers in dit artikel voor publicatie twee keer voorgelegd aan ASML. Het bedrijf heeft niet gereageerd.

Do you need more information?

David Ollivier de Leth

Onderzoeker