Reactie SOMO en Wemos op kabinetsreactie Overpriced

Op 27 augustus 2020 heeft het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat in een brief aan de Tweede Kamer gereageerd op het rapport ‘Overpriced: drugs developed with Dutch Public Funding’ (SOMO/Wemos, Mei 2019).

Overpriced

SOMO concludeerde in haar rapport dat de financieringsinstrumenten van EZK waarmee start-ups en bedrijven die actief zijn in medicijnontwikkeling ondersteund worden niet transparant zijn over de geïnvesteerde bedragen. Verder zijn de financieringsinstrumenten er niet noodzakelijkerwijs op gericht om bij te dragen aan de volksgezondheid en staan zij juist op gespannen voet met het overheidsstreven excessief hoge medicijnprijzen te bestrijden. Voor deze financieringsstromen zijn alleen economische indicatoren van belang, zoals hoge rendementen, groei van werkgelegenheid, toename van ‘innovatieve ondernemers’ en meer buitenlandse investeringen.

De reactie van EZK weerspreekt deze conclusie niet; staatsecretaris mevrouw Keijzer zegt dat de instrumenten van EZK zoals de revolverende fondsen generiek zijn en geen onderscheid maken in sectoren. Aan geen van de producten die worden ontwikkeld met behulp van revolverende fondsen worden voorwaarden gesteld aan de prijs en dat geldt dus ook voor medische producten.

Volgens mevrouw Keijzer past de suggestie van SOMO en Wemos niet zo goed; om concrete voorwaarden op te nemen in de financieringsdocumentatie inzake toegankelijkheid en betaalbaarheid van het eventuele product als Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen investeren in Life Science & Health bedrijven. Dit omdat veel trajecten niet tot een vermarktbaar product leiden en omdat zo’n bepaling andere co-investeerders zal afschrikken. Beide argumenten zijn niet sterk of goed onderbouwd; in het rapport geven SOMO en Wemos juist voorbeelden van medicijnen die wel de eindstreep halen en vervolgens voor een hele hoge prijs verkocht worden. Dat voorwaarden verdere investeringen zouden afschrikken is geen bewijs voor.

De brief van EZK geeft aan dat bij de publieke financiering van bedrijven wel degelijk maatschappelijke belangen worden nagestreefd. Bij de revolverende fondsen zijn er duurzaamheidsbepalingen en wordt er gekeken hoe het IMVO-kader kan worden toegepast. Maar dit zal niet kunnen voorkomen dat medicijnen die met Nederlands publiek geld zijn ontwikkeld en naar de markt gebracht vervolgens voor excessief hoge prijzen aan dezelfde overheid te koop worden aangeboden. Daarnaast zijn het vaak niet de regionale innovatieve ondernemers die hiervan profiteren, maar juist grote buitenlandse investeerders en farmaceutische bedrijven die uiteindelijk het innovatieve bedrijf met het patent hebben opgekocht.
Ingezet beleid van EZK dat concreet zou moeten bijdragen aan het versterken van instrumenten met als doel “nieuwe behandelingen eerder beschikbaar te krijgen voor patiënten, in relatie met de betaalbaarheid en duurzaamheid van de (Nederlandse) zorg” is de realisatie van de Principes van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen van de NFU. Echter, de oorspronkelijk opgestelde tien principes zijn inmiddels zodanig afgezwakt in het realisatie proces dat zij helemaal niet meer gaan over prijsstelling of transparantie. Bovendien is de uitvoering geheel vrijwillig. De staatssecretaris is blijkbaar nog niet op de hoogte van het mislukken van het maatschappelijk verantwoord licentiëren. De Nederlandse overheid, inclusief EZK kan in haar verantwoordelijkheid voor maatschappelijk verantwoorde publieke financiering van medicijnontwikkeling hier niet langer naar verwijzen. Het is extra zorgelijk dat ook voor de investeringen in COVID-19 vaccins en geneesmiddelen het kabinet zegt de principes van Maatschappelijk Verantwoord Licentiëren te hanteren. Dit om ervoor te zorgen dat zij onder acceptabele voorwaarden beschikbaar komen voor patiënten . Maar hiermee wordt dus geen enkele garantie geboden.

Wij verwachten dat de overheid de touwtjes in handen neemt om strengere voorwaarden aan publieke financiering in medicijnontwikkeling via universiteiten en publieke instellingen af te dwingen. Dit omdat het veld dit vooralsnog niet gedaan heeft, terwijl de belofte al loopt sinds 2017 toen License to Heal een manifest aandroeg waar een meerderheid van de Tweede Kamer mee heeft ingestemd .

SOMO en Wemos waarderen het dat de conclusies in het rapport Overpriced de aandacht hebben van de staatssecretaris, maar de maatregelen die zij nu voor ogen heeft zijn er geenszins op gericht om te voorkomen dat licenties van patenten, die met publiek geld zijn ontwikkeld, exclusief in de handen komen van grote farmaceuten die vervolgens volledig in controle zijn wie toegang zal hebben tot het medicijn en voor welke prijs.

De ministeries van VWS en EZK moeten serieuze stappen gaan zetten om condities te verbinden aan de publieke financiering van medicijnontwikkeling die toegankelijkheid en betaalbaarheid gaan waarborgen. Vooral EZK moet transparantie gaan geven over de hoogte van de investeringen aan individuele bedrijven actief in medicijnontwikkeling via haar instrumenten zoals de ROM’s, publieke fondsen met durfkapitaal, de Seed tenders, Invest-NL, DVI, kredieten, etc. Het huidige streven naar hoge en winstgevende rendementen staat haaks op het streven van de Nederlandse overheid om hoge medicijnprijzen te bestrijden en het betaalbaar houden van de zorg.