SOMO blij met baanbrekend Nederlands wetsvoorstel voor maatschappelijk verantwoord ondernemen

De initiatiefwet ‘Verantwoord en Duurzaam internationaal Ondernemen’, die dinsdag door zes Nederlandse politieke partijen bij de Tweede Kamer is ingediend, is een ommekeer op het gebied van verantwoord ondernemen. SOMO is blij met het voorstel dat, als het wordt aangenomen, bedrijven verplicht om zaken te doen met respect voor mensenrechten, milieu en klimaat. Ook verbetert het de toegang tot rechtspraak voor slachtoffers van misstanden, veroorzaakt door bedrijven.

Een aantal aspecten uit het wetsvoorstel vindt SOMO bijzonder belangrijk. We noemen ze hieronder.

Effectieve toegang tot rechtsmiddelen en gerechtigheid

In het wetsontwerp krijgen slachtoffers van mensenrechtenschendingen en milieuschendingen – vaak arme en rechteloze arbeiders en gemeenschappen in het Zuiden – betere toegang tot justitie en rechtsmiddelen, via administratieve, civiele en strafrechtelijke aansprakelijkheidsregelingen.

Bedrijven zijn verplicht schade die zij veroorzaken of waaraan zij bijdragen te herstellen of herstel mogelijk te maken. Doen zij dit niet, dan worden zij onderworpen aan een administratieve boete die oploopt als het bedrijf zijn plicht niet nakomt. Bovendien kunnen personen of organisaties die  mensenrechten en het milieu willen beschermen en van mening zijn dat een bedrijf schade heeft veroorzaakt door onzorgvuldig handelen, een civiele procedure aanspannen om het bedrijf aansprakelijk te stellen voor die schade. Tot slot bevat het wetsontwerp een voorstel om bedrijven strafrechtelijk te vervolgen voor ‘economische delicten’ gepleegd door bestuursleden van bedrijven die zich herhaaldelijk niet aan de wet houden.

Toepassing op de hele productieketen

Het wetsvoorstel verplicht bedrijven om de negatieve effecten van hun hele productieketen in kaart te brengen en aan te pakken. Het gaat dus niet alleen maar over hun eigen activiteiten, maar ook over die van hun zakelijke relaties. Dat zijn zowel relaties die zich ‘stroomopwaarts’ in de keten bevinden (zoals leveranciers, producenten van grondstoffen en fabrikanten van onderdelen) als relaties ‘stroomafwaarts’ (bijvoorbeeld klanten en afnemers).

Klimaatverandering en klimaatschade meegenomen

Het nieuwe wetsvoorstel beslaat een groot aantal gebieden variërend van arbeidsrechten tot milieu en dierenwelzijn. Belangrijk is dat het voorstel ook expliciet betrekking heeft op klimaatverandering. Dit betekent dat bedrijven verplicht zijn om schadelijke klimaateffecten te voorkomen en klimaatschade te herstellen. Bovendien moeten bedrijven een ‘klimaatplan’ ontwikkelen met daarin een traject om de uitstoot van broeikasgassen in hun hele productieketen te verminderen.

Ook de financiële sector valt onder de wet

Het wetsvoorstel heeft betrekking op alle soorten bedrijven in de financiële sector, zoals banken, investeerders en pensioenfondsen. Bedrijven die financiële producten en diensten leveren hebben dezelfde verplichting om verantwoord te ondernemen als andere bedrijven.

Verantwoord stoppen

In het voorstel staat duidelijk dat bedrijven zich op een verantwoorde wijze uit een bestaande zakenrelatie of situatie moeten terugtrekken als ze niet in staat zijn om schadelijke effecten te voorkomen of te beperken. Het wetsvoorstel specificeert dat verantwoorde terugtrekking betekent dat bedrijven bij het verlaten van een relatie of situatie de schadelijke gevolgen die met de uittreding zelf gepaard gaan, in kaart moeten brengen, voorkomen of verzachten. Ook moeten bedrijven de schade herstellen die ze in het verleden hebben veroorzaakt of waaraan ze hebben bijgedragen. Dit geldt ook voor terugtrekking om andere redenen, zoals een regeringswijziging naar een onderdrukkend of onrechtmatig regime, een gewapend conflict, een economische beslissing en meer. In elk van deze gevallen moeten bedrijven zich op verantwoorde wijze terugtrekken, met respect voor mensenrechten, arbeidsrechten en het milieu.

Een dynamische verantwoordelijkheid

Het wetsvoorstel erkent dat de relatie van een bedrijf tot een schadelijk effect en de verantwoordelijkheid van dat bedrijf om dat aan te pakken, in de loop der tijd kan verschuiven. Dit hangt af van de toereikendheid en doeltreffendheid waarmee een bedrijf heeft voldaan aan zijn inspanningsverplichting om verantwoord te ondernemen. Als een bedrijf er niet in slaagt een zakenpartner te overtuigen om een einde te maken aan schadelijk gedrag, maar toch besluit de relatie voort te zetten, dan draagt dat bedrijf volgens het wetsvoorstel bij aan het schadelijke effect in plaats van dat het er alleen verband mee houdt.

Bedrijven blijven individueel verantwoordelijk

Bedrijven kunnen samenwerken bij hun inspanning om verantwoord te ondernemen, bijvoorbeeld via multistakeholderinitiatieven of sectorale regelingen. Het wetsvoorstel is echter glashelder over de individuele verantwoordelijkheid van elk bedrijf voor de aanpak van risico’s en schadelijke effecten in de hele productieketen.