Home
Laatste nieuws
Vijf strategieën waarmee bedrijven verantwoordelijkheid ontlopen voor mensenrechtenschendingen

Vijf strategieën waarmee bedrijven verantwoordelijkheid ontlopen voor mensenrechtenschendingen

Nieuws

Virginia Sandjojo

Lydia de Leeuw

Sanne van der Wal

Christopher Patz (ECCJ)

Mariëtte van Huijstee

10 juli 2020

Ondermijning van vakbonden, verschuilen achter complexe toeleveringsketens, verspreiding van verkeerde informatie – het zijn slechts enkele van de manieren waarop bedrijven proberen hun verantwoordelijkheid te ontlopen voor schendingen van de mensenrechten en milieuschade.

Om deze schadelijke praktijken voor het eerst systematisch op een rij te zetten, lanceert SOMO samen met tien andere organisaties mindthegap.ngo(opens in new window) . Deze nieuwe website is het resultaat van een ambitieus internationaal onderzoeksproject, voortkomend uit de dringende noodzaak om de beleidsgaten te dichten die een wereldwijd systeem van straffeloosheid in stand houden.

Mind the Gap

Onderzoek naar misbruik door bedrijven – door journalisten, academici of niet-gouvernementele organisaties – richt zich doorgaans op de negatieve gevolgen voor mens en milieu. Hoewel dit een onmisbaar middel is om bedrijven ter verantwoording te roepen, is het vaak niet genoeg om bedrijven te overtuigen de schade te herstellen en hun manier van werken te veranderen. Bij gebrek aan robuuste regelgeving zijn multinationals nog steeds in staat om hun betrokkenheid te verdoezelen en hun verantwoordelijkheid te ontlopen, waardoor de samenleving met de gevolgen opgezadeld wordt.

“Om dit soort schadelijk gedrag te voorkomen, hebben zowel beleidsmakers als het grote publiek een veel beter inzicht nodig in hoe bedrijven werken”, zegt Mariëtte van Huijstee, senior onderzoeker bij SOMO. “Met ‘Mind the Gap’ hebben we voor het eerst de meest gangbare bedrijfsstrategieën om verantwoordelijkheid te vermijden systematisch op een rij gezet en geanalyseerd. Hoewel deze strategieën niet altijd zijn ontworpen met het specifieke doel om verantwoordelijkheid te ontlopen, laat het bewijs zien dat het gebruik ervan heeft geleid tot beperkte aansprakelijkheid, wat schadelijk is voor de slachtoffers en het algemeen belang.”

Vijf veelgebruikte strategieën

Het Mind the Gap-consortium identificeerde vijf hoofdstrategieën die bedrijven in staat stellen verantwoordelijkheid te ontlopen. In de praktijk komen deze schadelijke strategieën tot uiting in een breed scala aan acties door bedrijven die het recht belemmeren, feiten verdraaien en tegemoetkomingen aan slachtoffers frustreren.

Opzetten van constructies om betrokkenheid te verdoezelen – Dit gebeurt wanneer bedrijven zich verschuilen achter complexe toeleveringsketens, activiteiten met een hoog risico uitbesteden aan onderaannemers, of besluiten om plotseling dochterondernemingen af te stoten, waardoor hun rol in de veroorzaakte schade wordt verdoezeld.
Vermijden van aansprakelijkheid door middel van juridische strategieën – Het gebruik van juridische strategieën om te reageren op beschuldigingen van gemeenschappen, werknemers en mensenrechtenactivisten.
Afleiden en om de tuin leiden van belanghebbenden – Het in verwarring brengen van belanghebbenden door het verspreiden van misleidende informatie, het manipuleren van wetenschappelijk onderzoek of het misbruiken van certificeringsnormen.
Ondermijnen van (mensenrechten- en milieu)verdedigers en gemeenschappen – Het tot zwijgen brengen van critici door hen aan te vallen en te criminaliseren, gemeenschappen te verdelen met steekpenningen en vakbonden te ondermijnen.
Gebruik maken van staatsmacht – Dit verwijst naar het gedrag van bedrijven die gebruik maken van hun invloed bij staten om een gunstige behandeling, beveiliging en straffeloosheid af te dwingen.

Gecombineerd houden deze strategieën een systeem in stand waarin het internationale bedrijfsleven geen verantwoording hoeft af te leggen voor de milieu- en mensenrechtenschade die het veroorzaakt, terwijl de slachtoffers aan het kortste eind blijven trekken.

Cases leveren bewijs voor de strategieën

De vele casestudies op de nieuwe Mind the Gap-website laten duidelijk zien hoe vaak deze schadelijke bedrijfsstrategieën in de praktijk voorkomen. Een sprekend voorbeeld is de ramp met de Brumadinho-dam(opens in new window) in Brazilië in 2019, waarbij meer dan 270 mensen omkwamen en het milieu ernstig werd vervuild.

“Mijnbouwbedrijf Vale verzekerde keer op keer dat de dam aan alle veiligheidseisen voldeed, maar de Braziliaanse aanklagers hebben bewijs verzameld dat het bedrijf een certificering heeft aangevraagd terwijl het al op de hoogte was van de ernstige veiligheidsrisico’s,” aldus Júlia Mello Neiva van de Braziliaanse NGO Conectas, een van de organisaties achter Mind the Gap.

In andere gevallen maken bedrijven simpelweg gebruik van hun invloed bij staten om een gunstige behandeling, beveiliging en, indien nodig, straffeloosheid te verkrijgen. Een goed gedocumenteerd voorbeeld(opens in new window) hiervan is HeidelbergCement, een Duitse multinational die via een lokale dochteronderneming actief is in de bezette Palestijnse gebieden.

“Dit bedrijf kan zijn steengroeve op de Westelijke Jordaanoever alleen exploiteren met de steun van de Israëlische bezetter”, zegt Wesam Ahmad van Mind the Gap-partner Al-Haq. “HeidelbergCement profiteert rechtstreeks van, en draagt bij aan, de illegale bezetting van Israël, de bouw van nederzettingen en de systematische schendingen van de mensenrechten, terwijl het bescherming geniet van de Israëlische autoriteiten en zijn hoofdkantoor afschermt tegen mogelijke aansprakelijkheid op internationaal niveau.”

Bescherming van bedrijfsbelangen

Veel van de hier geïdentificeerde strategieën zijn niet inherent illegaal. De meeste worden zelfs doorgaans algemeen geaccepteerd door ambtenaren, managers, consultants en juridische adviseurs als een manier om bedrijfsbelangen te beschermen. Toch zijn deze strategieën zeer schadelijk voor zowel de samenleving als het milieu.

Van Huijstee: “Met dit project laten we zien wat de effecten zijn van deze strategieën, stellen we de brede acceptatie ervan aan de orde, en roepen we beleidsmakers op om de gaten in het beleid te dichten die dit soort kwalijke praktijken mogelijk maken.”