Wat Icesave deed, kon niet. Toch is Nederland ook verantwoordelijk;

Wat Icesave deed, kon niet. Toch is Nederland ook verantwoordelijk; Dat zegt de Franse Europarlementariër Eva Joly (66). Zij strijdt tegen corruptie bij bedrijven en helpt bij de vervolging van IJslandse bankiers

Eva Joly draagt een zachte trui en fluwelen broek. Om haar hoofd dansen blonde krullen. Maar pas op: zij is een van de meest gedreven strijders tegen witteboordencriminaliteit van Europa. De Noors-Franse Joly was midden jaren negentig de bekendste onderzoeksrechter van Frankrijk. Zij ‘deed’ de Elf-affaire. Het kostte haar acht jaar, maar ze kreeg kopstukken uit de politiek en zakenwereld veroordeeld wegens corruptie en fraude. In die dagen zette Joly geen stap zonder bodyguards.

Sinds juni zit Joly (66) voor de Franse lijst Europe Écologie (van Daniel Cohn-Bendit) in het Europees Parlement, waar ze als voorzitter van de commissie ontwikkelingssamenwerking onder meer belastingontduiking door multinationals aan de kaak stelt. Ook adviseert ze de openbare aanklager op IJsland die uitzoekt of en hoe de bankiers die het eiland in 2008 failliet lieten gaan vervolgd kunnen worden.

Wantrouwt u multinationals, na Elf?
,,Dat is het punt niet. Elf draaide om corruptie. Wat mij nu zorgen baart, is iets anders: dat velen belasting zien als iets slechts, iets wat je zoveel mogelijk moet reduceren. Maar met belastinggeld bouwen we wegen, runnen we ziekenhuizen en openbaar vervoer: dienstverlening in het algemeen belang."

Hoeveel geld lopen schatkisten mis?
,,In Frankrijk moeten bedrijven 33 procent belasting betalen. Dat doen alleen de kleintjes. Grote bedrijven, zo blijkt, betalen maar 13 procent. Dat kost de staat jaarlijks 100 miljard euro, tweederde van het begrotingstekort van 140 miljard."

Waarom stopt niemand deze praktijken?
,,Een reden is dat landen zelf concurreren om multinationals binnen te halen, waardoor de belastingtarieven verder zakken. Zij voeren een race to the bottom. Noorwegen probeert als een van de weinigen ethisch te zijn. Noren betalen veel belasting en eisen goede dienstverlening."

Lukt dit alleen rijke landen?
,,In Noorwegen, waar goede statistieken zijn, ontdekte de Business School in Bergen dat een multinational 30 procent minder omzet dan een Noors bedrijf dat hetzelfde doet. Je zou denken dat het omgekeerd was. 30 procent minder, hoe kwam dat? Door trucs met de aangifte. Als het in een niet-corrupt, rijk land als Noorwegen al moeilijk is om dit boven water te krijgen, hoe gaat dat dan in Zambia of Nigeria? Daar ondervinden multinationals geen weerstand."

Wat moeten deze landen dan?
,,Contracten alleen afsluiten met hulp van landen als Noorwegen. Oslo stuurt adviseurs naar Zambia, als ontwikkelingshulp. Het is een begin. Het probleem is, Europese politici zijn hier nauwelijks van op de hoogte. Ik wil dat het Parlement hiervoor aandacht krijgt. Nederland speelt hierbij overigens een kwalijke rol, met zijn gunstige belastingregelingen voor holdings. Volgens de stichting Onderzoek Multinationale Bedrijven is Nederland de tweede buitenlandse directe investeerder ter wereld, na Amerika. Krankzinnig denk je, zo’n klein landje? Dan blijkt: het is niet echt, het komt door brievenbusbedrijven. Maar wat leveren die brievenbussen op? Dankzij jullie goede statistieken weten we dat ook: 1,8 miljard euro per jaar. Slechts 0,8 procent van het bbp. Even veel als de ontwikkelingsbegroting, die je zo ondermijnt: veel multinationals met brievenbussen in Nederland operen in Afrika. Kan Nederland niet zonder?"

Gaat uw werk op IJsland hier ook om?
,,Absoluut. De paar banken die het eiland in de afgrond hebben gestort zijn particuliere banken. Toen ze omvielen, eind 2008, hadden zij tien keer meer op de balans staan dan de staat. De regering stond machteloos. Er zijn 330.000 IJslanders. De meesten hebben hier niets mee te maken. Maar het tekort van de banken is nu een overheidstekort en het raakt iedereen. Dit is diefstal van publieke gelden."

Hoe loopt het onderzoek?
,,Ik mag weinig zeggen. Het is in volle gang en kan nog jaren duren." De IJslandse president vindt niet dat IJsland Groot-Brittannië en Nederland het

Iesave-geld moet terugbetalen. Wat vindt u ervan dat Nederland en de Britten hier toch aan vasthouden?
,,Nederland en Groot-Brittannië stellen zich arrogant op. Zij vragen respectievelijk 2,7 miljard en 1,3 miljard euro, plus 5,5 procent rente. De staatsschuld bedraagt 300 procent van het bbp. Dit kan IJsland nooit betalen."

Er is toch Nederlands geld verdwenen?
,,Ja, maar Nederland moet begrijpen dat het onrealistisch en onredelijk is om alles terug te eisen met zoveel rente, en terugbetaling bovendien als voorwaarde te stellen voor toelating tot de EU. Wat Icesave deed, kon niet door de beugel. Maar Nederland en Groot-Brittannië dragen ook verantwoordelijkheid. Alles liep via Icesave-filialen. Nederlandse en Britse toezichthouders zeiden: die filialen hoeven wij niet in de gaten te houden. Ze opereren buiten IJsland, maar vallen onder de IJslandse toezichthouder. Iedereen wist dat een paar personen in Reykjavik onmogelijk alles konden controleren wat er in Amsterdam of Londen gebeurde. Volgens Europese richtlijnen moeten EU-landen garanderen dat de controle op activiteiten van multinationals uit niet-EUlanden die op hun grondgebied opereren, even goed is als de controle in de EU zelf."

De Nederlandse toezichthouder was nalatig?
,,Ja. Die moest zorgen dat de toezichthouder in Reykjavik zijn werk goed deed, en dat gebeurde niet. Nederland verschuilt zich achter de juridische status van Icesave. Schandalig."

Hoe loopt dit af?
,,Als jullie IJsland niet tegemoet komen, blijven er alleen vissers op het eiland over en dan hebben jullie je geld nog niet. De braindrain komt op gang: achtduizend hoogopgeleiden zijn al vertrokken. Het is niet in ons belang als IJsland verpaupert. Het heeft natuurlijke hulpbronnen die wij straks nodig hebben. Het ligt strategisch. Straks kopen de Russen het op. Het is beter dat we met IJsland onderhandelen. Maar wel op een nettere, meer volwassen manier dan nu."

Bron: NRC Handelblad